Η όξυνση των σχέσεων Τουρκίας-Ισραήλ και οι επόµενες κινήσεις της Άγκυρας

Του Χρήστου Μηνάγια

Τις τελευταίες ηµέρες και ειδικά µετά τη δηµοσιοποίηση της έκθεσης του ΟΗΕ για το Mavi Marmara παρατηρείται µια ραγδαία όξυνση των σχέσεων Τουρκίας-Ισραήλ, µε την τουρκική πλευρά να επιδεικνύει µια συµπεριφορά πλούσια σε αλαζονεία, οργή, απειλές και εκβιασµούς, δίδοντας την εντύπωση ότι έχει απολέσει σηµαντικό µέρος της ψυχραιµίας της. στόσο, παρά την αποφασιστικότητα που θέλει να προβάλλει η τουρκική ηγεσία τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και στο εξωτερικό, θεωρείται σκόπιµο να παρουσιασθούν ακολούθως ορισµένα άρθρα έγκριτων Τούρκων αρθρογράφων και ενός ακαδηµαϊκού τα οποία δίδουν µια άλλη διάσταση “αποκωδικοποίησης” της τουρκικής στρατηγικής και των κινήσεων που θα ακολουθήσουν.

Αρθρογράφος Kadri Gürsel, εφηµερίδα Milliyet/ 5-9-2011

Η Τουρκία προκειµένου να εξοµαλύνει τις σχέσεις της µε το Ισραήλ, οι οποίες οξύνθηκαν λόγω του περιστατικού στο Mavi Marmara, αρχικά είχε δύο επίσηµες απαιτήσεις: πρώτον, το Ισραήλ να ζητήσει επίσηµα συγγνώµη λόγω της αιµατηρής επιχείρησης που πραγµατοποίησε στο πλοίο και δεύτερον να αποζηµιώσει τους συγγενείς των θυµάτων .. Αργότερα όµως, στις αρχές του 2011 ο πρωθυπουργός Ερντογάν έθεσε ακόµη ένα θέµα. Την άρση του αποκλεισµού που εφαρµόζει το Ισραήλ στη Γάζα. Τούτο δεν ετέθη ως µια επίσηµη απαίτηση, αλλά ως ένα αίτηµα που είχε πολιτική και ανθρωπιστική διάσταση. Όµως, στις αρχές του Ιουλίου 2011 (σ.σ. λίγες ηµέρες µετά τις εκλογές της 12-6-2011) ο πρωθυπουργός Ερντογάν προέβαλε την άρση του αποκλεισµού της Γάζας ως την κύρια απαίτηση για να οµαλοποιηθούν οι
σχέσεις µε το Ισραήλ .. Η Τουρκία, συνδέοντας την απαίτηση συγγνώµης και αποζηµιώσεων από το Ισραήλ µε το θέµα της Γάζας, υποθήκευσε την εξοµάλυνση των σχέσεων Τουρκίας-Ισραήλ σε ελάχιστο επίπεδο µε τη Χαµάς και σε µέγιστο επίπεδο µε την επίλυση του παλαιστινιακού προβλήµατος.

Η τύχη της υπόθεσης της Γάζας και των τουρκο-ισραηλινών σχέσεων δεν θα χαραχθεί πλέον σε επίπεδο διµερών σχέσεων, αλλά σε ένα πολυδιάστατο επίπεδο που θα µπορούν να παρεµβαίνουν και τρίτοι εξωτερικοί παράγοντες όπως η Χαµάς, η Αίγυπτος, η Χεζµπολάχ, το Ιράν, ακόµη και η Συρία. Η διατήρηση µιας κατάστασης κρίσης και σύγκρουσης, συνδέοντας τις σχέσεις Τουρκίας-Ισραήλ µε τη Γάζα και η αναδιάρθρωση του υφιστάµενου status quo και του µέλλοντος της Μέσης Ανατολής, υπό τη σκέπη των αναταραχών και εξεγέρσεων της «Αραβικής Άνοιξης» αποτελεί µια στρατηγική επιλογή της εξωτερικής πολιτικής του κόµµατος ΑΚΡ.στόσο, η απόφαση αυτή ταυτόχρονα είναι ακρατής και παρακινδυνευµένη.

Αρθρογράφος Aslı Aydıntaşbaş, εφηµερίδα Milliyet/ 5-9-2011

Η ελευθερία της ναυσιπλοΐας στην Ανατολική Μεσόγειο αποτελεί το σηµείο ιδιάζουσας σηµασίας στο πακέτο µέτρων που ανακοίνωσε η Τουρκία αναφορικά µε τις τουρκο-ισραηλινές σχέσεις. Είτε το θέλουµε είτε όχι, η εν λόγω αναφορά προκάλεσε συζητήσεις και αντιδικίες στα εξής ερωτήµατα: Οδηγούµαστε σε πόλεµο µε το Ισραήλ; Από τούδε και στο εξής τα πολεµικά πλοία της Τουρκίας θα µπορούν να συνοδεύουν τους στολίσκους που
µεταφέρουν βοήθεια στη Γάζα; Κατά βάθος η Άγκυρα, στα πλαίσια της έννοιας η οποία στη διπλωµατική γλώσσα ονοµάζεται στρατηγική ασάφεια/αοριστολογία, δεν προτίθεται να συγκεκριµενοποιήσει περισσότερο την πρόθεσή της που εµπεριέχεται στην παραπάνω αναφορά .

Σε συζήτηση που είχα µε υψηλόβαθµο (Τούρκο) διπλωµάτη αναφορικά µε την τουρκο-ισραηλινή ένταση µου ειπώθηκαν τα εξής: «Η έκθεση (των Ηνωµένων Εθνών)
αναγνωρίζει το δικαίωµα της ηγεµονίας του Ισραήλ σε όλη τη Μεσόγειο. Από την πλευρά µας το πιο σηµαντικό θέµα είναι ότι η επίθεση πραγµατοποιήθηκε στο µέσο της Ανατολικής Μεσογείου, περιοχή που είναι για εµάς περιοχή στρατηγικής σηµασίας. Αυτό σηµαίνει ότι το Ισραήλ “θα λύνει και θα δένει” στη Μεσόγειο. Τούτο δεν είναι δυνατόν να το αποδεχθούµε. ∆εν θα αφεθεί στη διάθεση του Ισραήλ η ελευθερία ναυσιπλοΐας στη Μεσόγειο. Το Ισραήλ δεν
µπορεί να κυκλοφορεί στη Μεσόγειο λέγοντας ‘λύνω και δένω”. Σε περίπτωση που δεν το κάνει αυτό δεν υπάρχει λόγος σύγκρουσης.» Εντάξει όλα αυτά. Όµως τι πρέπει να κάνει η Τουρκία για να δηµιουργήσει τη δική της ηγεµονία στην Ανατολική Μεσόγειο; Για να εναντιωθεί στην ισραηλινή συµπεριφορά του “λύνω και δένω”, η Τουρκία θα στείλει πράγµατι τα πολεµικά της πλοία στην περιοχή; Θα εµποδίσει το Ισραήλ να κυκλοφορεί στα διεθνή ύδατα;

Πράγµατι η Τουρκία από τώρα άρχισε µια προσπάθεια αύξησης της διεθνούς της παρουσίας στα διεθνή ύδατα όπως είναι η Ανατολική Μεσόγειος. Αυτή η νέα πολιτική που διαµορφώθηκε µετά τις επαφές που είχαν οι (Τούρκοι) διπλωµάτες µε τις (τουρκικές) ναυτικές δυνάµεις, περιλαµβάνει πολύ συχνές και εµφανείς περιπολίες στην Ανατολική Μεσόγειο. Προς το παρόν υπάρχει µόνο µια τουρκική φρεγάτα στην Ανατολική Μεσόγειο. Όµως η κυβέρνηση
σκέφτεται να αυξήσει σύντοµα τον αριθµό τους σε 3 ή 4.

Η εν λόγω πολιτική της “εµφανούς παρουσίας” στην Ανατολική Μεσόγειο δεν διαφέρει από την πολιτική που εφαρµόζεται στον εναέριο χώρο εναντίον της Ελλάδος σε σχέση µε τη γραµµή του FIR της Άγκυρας. Η Ελλάδα λέει ότι της ανήκει ο εναέριος χώρος του Αιγαίου, όµως υπάρχει µια περιοχή της οποίας η κυριαρχία δεν είναι αποδεκτή από την Τουρκία. Τα τουρκικά αεροσκάφη για να µπορούν να λένε ότι “υπάρχουµε και εµείς στο Αιγαίο” συχνά ίπτανται στον αµφισβητούµενο εναέριο χώρο και δεν δειλιάζουν να λάβουν µέρος σε αεροµαχίες. Με τον ίδιο τρόπο ένα τουρκικό πλοίο θα βρίσκεται απέναντι από ένα πλοίο του ισραηλινού στόλου, θα το πλησιάζει σε απόσταση 100 µέτρων και θα περιµένει εκεί . Αµάν να προσέξουµε. Σε µια περίοδο έντασης µε το Ισραήλ πρέπει να είµαστε ευαίσθητοι, ειδικά, µε τον αντισηµιτισµό. Εάν αρχίσουµε να βλέπουµε τον εβραϊκό δάκτυλο πίσω από κάθε εξέλιξη που δεν µας αρέσει, τότε στην πραγµατικότητα δεν θα έχουµε επαφή µε κανέναν.

Αρθρογράφος Semih İdiz, εφηµερίδα Milliyet/ 5-9-2011

Η απογύµνωση µιας µεγάλης αποστολής, σε µια περιοχή που αποτελεί το πεδίο ενδιαφέροντος όλου του κόσµου και για ένα θέµα, που άλλωστε δεν ενδιαφέρει άµεσα τα εθνικά συµφέροντα, δεν πρέπει να παραλείψει µια πραγµατικότητα, βάσει της οποίας η Τουρκία θα βιώσει την αποθάρρυνση του νέου οράµατος της. Ο Νταβούτογλου είναι ανήσυχος/ενοχληµένος από τη
µετατροπή αυτού του προβλήµατος σε τουρκο-ισραηλινό πρόβληµα. Κατ’ αυτόν, πρόκειται για ένα πρόβληµα διεθνούς δικαίου και διεθνούς συνείδησης µεταξύ του Ισραήλ και της διεθνούς κοινότητας. Όµως οι δηλώσεις/διευκρινήσεις που έρχονται από τη ∆ύση καταδεικνύουν ότι δεν πρόκειται για ένα νοµικό αλλά για ένα πολιτικό πρόβληµα µεταξύ Τουρκιάς και Ισραήλ. Ακόµη και οι χώρες που είχαν υπηκόους τους στο Mavi Marmara αντί
να υποστηρίζουν ανοικτά την Άγκυρα υποδεικνύουν και συµβουλεύουν για άµεση συµφιλίωση µεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ. Ό,τι δηλαδή περιλαµβάνει η τελική σύσταση της έκθεσης Palmer. Η Τουρκία δεν το επιθυµεί αυτό, όµως στο διάλογο της Άγκυρας µε τις Ηνωµένες Πολιτείες και τις χώρες της Ευρώπης, αυτό θα αποτελεί το στερεότυπο επίσηµο λόγο της απέναντι πλευράς.

Αρθρογράφος İhsan Dağı, εφηµερίδα Zaman/6-9-2011

Για όλες τις χώρες, µερικές στιγµές είναι πολύ σηµαντικές. Στην κορυφή αυτών βρίσκεται η “στιγµή της ανόδου”. Η άνοδος πρέπει να διαχειρισθεί σωστά διότι υπάρχουν κράτη και κέντρα εξουσίας τα οποία επιθυµούν να τραβήξουν κάτω και να καθηλώσουν στο έδαφος την χώρα που ανέρχεται. Η Τουρκία βρίσκεται ακριβώς σε ένα τέτοιο σηµείο. Η δηµοκρατία
ενδυναµώνεται, η οικονοµία ακµάζει και το γόητρο αυξάνεται τόσο στην περιοχή όσο και διεθνώς . Εάν ανεβαίνετε ως χώρα, στον περίγυρο σας θα υπάρχουν κάποιοι που αυτό δεν θα τους ικανοποιεί, θα είναι ανήσυχοι και θα στήσουν παγίδες για σας δηµιουργήσουν “οδικό ατύχηµα”. Κατ’ εµέ η Τουρκία βρίσκεται σε µια τέτοια φάση.

Προσφέρεται µια ευκαιρία σε αυτούς που θέλουν να καρφώσουν την ανερχόµενη Τουρκία στο έδαφος για τους εξής λόγους: σε ότι αφορά στο εσωτερικό υπάρχει µια βαθειά κρίση µε το κουρδικό πρόβληµα και τις πολιτικο-στρατιωτικές σχέσεις, ενώ στο εξωτερικό υπάρχει µια σύγκρουση που θα εκραγεί µε το Ιράν, τη Συρία και το Ισραήλ. Σε αυτούς τους επικίνδυνους τοµείς η κυβέρνηση είναι υποχρεωµένη να είναι πολύ προσεκτική. Σε περίπτωση που διολισθήσουµε σε κατάσταση “µέθης της εξουσίας” και οδηγηθούµε σε ένα σηµείο βίαιο και συγκρουσιακό τότε κάποιος από τους προαναφερθέντες λόγους θα σταµατήσει την άνοδο της Τουρκίας. Η κυβέρνηση πρέπει να γνωρίζει το εξής: κάθε είδους “θερµή σύγκρουση” ή οποιαδήποτε παρόµοια κατάσταση θα βλάψει την Τουρκία που ανοίγεται και εξαπλώνεται στην περιοχή και θα αποτραβήξει τις πολιτικές της δυνάµεις και την πολιτική της επιρροή εντός των συνόρων της χώρας. Τα χρήµατα και οι άνθρωποι δραπετεύουν από κάθε χώρα που βρίσκεται στα πρόθυρα µιας “θερµής σύγκρουσης”.

Τούρκος καθηγητής Cenap ÇAKMAK

Η έκθεση των Ηνωµένων Εθνών για το Mavi Marmara έχει διπλή σηµασία: πρώτον, αφενός αποτελεί µια βάση νοµιµοποίησης της υπάρχουσας κατάστασης στη Γάζα (σ.σ. εννοεί τον αποκλεισµό της Γάζας), αφετέρου διαπιστώνεται η νοµιµοποίηση της εφόδου που έγινε στο πλοίο Mavi Marmara. ∆εύτερον, η τουρκική εξωτερική πολιτική απώλεσε τη δυνατότητα
να εξηγήσει στη διεθνή κοινότητα τις επίσηµες θέσεις της, µε αποτέλεσµα να υπάρχουν πλέον πολύ µεγαλύτερες δυσχέρειες για να γίνει αποδεκτή η στάση της Τουρκίας .. Η αναφορά (των Ηνωµένων Εθνών) περιέχει συστάσεις εξ ολοκλήρου αντίθετες µε την επιχειρηµατολογία της Τουρκίας και επικυρώνει τη θέση του Ισραήλ. Ειδικά η αναφορά της έκθεσης στο θέµα της νοµιµότητας του αποκλεισµού της Γάζας, ισχυροποιεί το Ισραήλ.




Επίσης, ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκαλεί η ακόλουθη δήλωση του Κemal Κılıçdaroğlu, αρχηγού του κόµµατος της αξιωµατικής αντιπολίτευσης CHP: «Εάν το CHP ήταν στην εξουσία, δεν θα επιτρέπαµε σε ένα πλοίο όπως το Mavi Marmara να εξέλθει των τουρκικών χωρικών υδάτων, διότι δεν θα επιθυµούσαµε να χαλάσουν οι σχέσεις µας µε το Ισραήλ.»

Η κατάσταση που διαµορφώνεται ενόψει όλων των παραπάνω έχει ως ακολούθως:

• H Τουρκία, προσπαθώντας να επιφορτισθεί έναν περιφερειακό και εν µέρει διεθνή ρόλο ώστε να έχει λόγο στο σχεδιασµό του νέου διεθνούς σκηνικού, ενσωµάτωσε στον ήδη βεβαρυµµένο τοµέα εθνικής ασφάλειας της κινδύνους και απειλές που αντιµετωπίζουν τρίτες χώρες. Τούτο αποτυπώνεται πλήρως στη µεταστροφή των µηδενικών προβληµάτων του Νταβούτογλου σε πολλαπλά προβλήµατα µε τη Συρία, το Ιράν, το Ιράκ, την Αρµενία, την Ελλάδα, την Κύπρο ακόµη και το Αζερµπαϊτζάν.
  
• Η Άγκυρα δεν µπορεί ούτε να σηκώσει το ανάστηµα της, ούτε να συναγωνισθεί σε ισχύ το Ισραήλ. Απλώς, επιδεικνύει µια αποτρεπτική στάση ενόψει των ενεργειακών εξελίξεων της Ανατολικής Μεσογείου και του άξονα συνεργασίας Ισραήλ-Κύπρου-Ελλάδος.
  
• Η κυβέρνηση του Ερντογάν βλέποντας ότι δεν µπορεί να αποτρέψει την Κύπρο από τις γεωτρήσεις για εντοπισµό υδρογονανθράκων στον κυπριακό θαλάσσιο χώρο, στις αρχές Ιουλίου προέβαλε την άρση του αποκλεισµού της Γάζας ως κύρια απαίτηση για την οµαλοποίηση των σχέσεων της µε το Ισραήλ, γνωρίζοντας φυσικά ότι αυτό δεν επρόκειτο να γίνει αποδεκτό.
• Η στρατηγική της ισλαµικής κυβέρνησης του ΑΚΡ προσπάθησε να εκµεταλλευθεί το περιστατικό του Mavi Marmara µε σκοπό, αυτό να µετατραπεί σ’ ένα πολυδιάστατο πρόβληµα µε δικαίωµα παρέµβασης τρίτων και εξωτερικών παραγόντων όπως, η Χαµάς, η Αίγυπτος, η Χεζµπολάχ, το Ιράν, ακόµη και η Συρία, και ενώ οι εξεγέρσεις της «Αραβικής Άνοιξης» ευρίσκονται σε εξέλιξη. Άλλωστε, η επίσκεψη του Ερντογάν στην Αίγυπτο (12 και 13-9-2011), στην Τυνησία (14-9-2011) και στη Λιβύη (15-9-2011), συνοδευόµενος από 80 επιχειρηµατίες, µόνο τυχαία δεν είναι και επιβεβαιώνει την παραπάνω εκτίµηση.
  
• Η Τουρκία, προκειµένου να εξασφαλίσει την κυριαρχία της στην Ανατολική Μεσόγειο θα αυξήσει τη ναυτική παρουσία της στην περιοχή και θα αρχίσει προκλητικές ενέργειες µε πολεµικά της πλοία εναντίον του ισραηλινού στόλου, εφαρµόζοντας την ίδια στρατηγική αµφισβήτησης των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωµάτων στο Αιγαίο.
  
• Αφενός τα αδιέξοδα της πολιτικής του Νταβούτογλου είναι πασιφανή, αφετέρου ο µηχανισµός του «βαθέος ισλαµικού κράτους» του Φετουλάχ Γκιουλέν προτρέπει τον πρωθυπουργό Ερντογάν να συνέλθει από τη “µέθη της εξουσίας” και να µη βάλει τη χώρα σε µια “θερµή συγκρουσιακή” κατάσταση µε το Ισραήλ. Ειδικά σε µια περίοδο όπου το κουρδικό, η ρήξη του Ερντογάν µε τους στρατηγούς και οι σχέσεις µε τη Συρία αποτελούν πολύ σηµαντικά τρωτά σηµεία. Στα σηµεία αυτά εάν προσδεθεί και το Ιράν, το οποίο ενόψει της εγκατάστασης του νατοϊκού ραντάρ στη Malatya ή στα Άδανα, απειλεί εµµέσως την Τουρκία, τονίζοντας ότι καµία µουσουλµανική χώρα δεν πρέπει να αποτελεί εργαλείο του ΝΑΤΟ, οι απειλές που δηµιουργούνται είναι πολυδιάστατες και πιθανόν µη αντιµετωπίσιµες.

(Ο Χρήστος Μηνάγιας είναι συγγραφέας του βιβλίου «Η γεωπολιτική στρατηγική και η στρατιωτική ισχύς της Τουρκίας» που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Τουρίκη. Πρόκειται για µια εµπεριστατωµένη µελέτη η οποία βασίζεται σχεδόν αποκλειστικά σε πρωτογενείς τουρκικές πηγές και µπορεί να χαρακτηρισθεί ως ένας χρήσιµος οδηγός για το είδος της απειλής που συνιστούν οι τουρκικές ένοπλες δυνάµεις και τις επιδιώξεις της εξωτερικής πολιτικής της Άγκυρας υπό το µανδύα του νεο-οθωµανισµού. Επίσης, είναι τακτικός αρθρογράφος επί θεµάτων Τουρκίας στην ιστοσελίδα www.geostrategy.gr)



www.geostrategy.gr