Στρατηγικό "τρίγωνο" Ελλάδας - Κύπρου - Ισραήλ

του Σταύρου Λυγερού

Η επίσημη επίσκεψη του Σαμαρά στο Ισραήλ και η συνεδρίαση του πρώτου Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας επιβεβαιώνει την πρόθεση των δύο πλευρών να εδραιώσουν και αναπτύξουν τη στρατηγική σχέση τους, η οποία συμπεριλαμβάνει την Κυπριακή Δημοκρατία. Οι συμφωνίες για συνεργασία σε επιμέρους τομείς, που υπογράφηκαν από τους αρμόδιους υπουργούς, είναι το θεσμικό συμπλήρωμα της πολιτικής βούλησης των τριών κρατών της Ανατολικής Μεσογείου να συμπορευτούν και στο γεωπολιτικό και στο ενεργειακό επίπεδο.

Παρά την αντίθετη επίσημη ρητορική, οι σχέσεις του Ισραήλ με την Κυπριακή Δημοκρατία και την Ελλάδα είναι συνάρτηση των σχέσεών του με την Τουρκία. Το εβραϊκό κράτος στράφηκε προς τη Λευκωσία και την Αθήνα όταν έσπασε η στρατηγική σχέση του με την Άγκυρα. Υπενθυμίζουμε ότι το ρήγμα στις ισραηλοτουρκικές σχέσεις προκλήθηκε με πρωτοβουλία της κυβέρνησης Ερντογάν. Οι νεοοθωμανοί είχαν συνείδηση ότι προϋπόθεση για να προωθήσουν τις ηγετικές φιλοδοξίες τους στο μουσουλμανικό κόσμο ήταν να αυτοπροβληθούν σαν η δύναμη που έχει και τη βούληση και τη δύναμη να υποστηρίξει τη με υψηλό συμβολισμό υπόθεση των Παλαιστινίων.

Η Άγκυρα δεν θα μπορούσε να προωθήσει τις ηγετικές φιλοδοξίες της εάν δεν ανασκεύαζε τη διάχυτη εντύπωση πως είναι σύμμαχος του Ισραήλ. Γι’ αυτό κατήγγειλε τις ισραηλινές επιθέσεις στη Γάζα, γι’ αυτό και ανέπτυξε σχέσεις με τη Χαμάς και με τη Χεζμπολάχ στο Λίβανο. Υπενθυμίζουμε ότι μέχρι τότε τα ισραηλινά μαχητικά είχαν την άδεια να πραγματοποιούν ασκήσεις στη Νότια Τουρκία. Το αντάλλαγμα που έπαιρνε η Άγκυρα ήταν πληροφορίες, συμπαραγωγές οπλικών συστημάτων και ισχυρή υποστήριξη των τουρκικών θέσεων από το πανίσχυρο εβραϊκό λόμπι στις ΗΠΑ.

Το ρήγμα στις σχέσεις του Ισραήλ με την Τουρκία έγινε εξόφθαλμο στις αρχές του 2009, όταν στο Νταβός ο Ερντογάν συγκρούστηκε δημοσίως με τον Ισραηλινό Πρόεδρο Πέρες για το Παλαιστινιακό. Το ρήγμα διευρύνθηκε με το αιματηρό επεισόδιο στο πλοίο «Μαβί Μαρμαρά» (Μάιος 2010). Οι Ισραηλινοί θεωρούν την Τουρκία κομβική χώρα και δεν ήθελαν να τα σπάσουν μαζί της. Η εμμονή του Ερντογάν, όμως, τους υποχρέωσε να αναθεωρήσουν τη στρατηγική τους.

Το ρήγμα στις σχέσεις του με την Τουρκία και η «αραβική άνοιξη» στένεψαν πολύ το δρόμο που συνδέει το Ισραήλ με τη Δύση. Υπενθύμισαν στον εβραϊκό παράγοντα ότι σε αυτή την περιοχή το γεωπολιτικό παιχνίδι επηρεάζεται καθοριστικά από το θρησκευτικό - πολιτισμικό κριτήριο. Αυτός είναι ο καθοριστικός γεωπολιτικός λόγος που οι Ισραηλινοί στράφηκαν προς την Κυπριακή Δημοκρατία και την Ελλάδα, εκτιμώντας την αξία που έχουν για την εθνική τους ασφάλεια. Η ανακάλυψη των κοιτασμάτων φυσικού αερίου προσέθεσε στο γεωπολιτικό και ένα γεωοικονομικό λόγο.

Το Ισραήλ δεν θέλει την Τουρκία να παίζει ηγετικό ρόλο στην Ανατολική Μεσόγειο. Πολλά θα κριθούν, όμως, από το δρόμο που το Ισραήλ θα επιλέξει για να διοχετεύσει το φυσικό αέριό του στη διεθνή αγορά. Εάν το διοχετεύσει μέσω Τουρκίας –με την κατασκευή υποθαλάσσιου αγωγού–, οι δύο χώρες θα αλληλεξαρτηθούν σε πολύ μεγάλο βαθμό, γεγονός που αναπόφευκτα θα τις συνδέσει και πολιτικά. Οι επιπτώσεις για την Κυπριακή Δημοκρατία και για την Ελλάδα θα είναι δυσμενείς.

Το κόστος για την εξαγωγή του κυπριακού φυσικού αερίου θα αυξηθεί, επειδή δεν θα υπάρχουν οικονομίες κλίμακας, αν και αυτό θα εξαρτηθεί από το εάν θα ανακαλυφθούν νέα μεγάλα κοιτάσματα στην κυπριακή ΑΟΖ. Πιθανόν να ασκηθούν πιέσεις στη Λευκωσία από την τρόικα να διοχετεύσει και το κυπριακό φυσικό αέριο στις ευρωπαϊκές αγορές μέσω Τουρκίας. Εάν, όπως φαίνεται πιθανότερο, επιλεγεί η λύση της υγροποίησης και του ισραηλινού και του κυπριακού φυσικού αερίου στη Νότια Κύπρο, η στρατηγική σχέση του Ισραήλ με τα δύο ελληνικά κράτη θα παγιωθεί, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο.

Μπορεί το θεώρημα «ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου» να μην αναφέρεται, αλλά είναι προφανές ότι παίζει ρόλο στην ανάπτυξη της στρατηγικής σχέσης Ελλάδας - Κύπρου - Ισραήλ. Αυτό έχει πρόσθετη σημασία αυτή την περίοδο που τόσο η Ελλάδα όσο και η Κυπριακή Δημοκρατία έχουν μετατραπεί σε αποικίες χρέους. Έχει μεγάλη σημασία, όμως, και για τη Δύση.

Η πολιτική ρευστότητα που επικρατεί στην Τυνησία, στη Λιβύη και στην Αίγυπτο και κυρίως ο συνεχιζόμενος εμφύλιος πόλεμος στη Συρία καθιστούν τη στρατηγική σχέση των δύο ελληνικών κρατών με το Ισραήλ παράγοντα σταθερότητας στη δύσκολη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η για άλλους λόγους αδύναμη διαπραγματευτική θέση της Αθήνας και της Λευκωσίας αντικειμενικά ενισχύεται. Για να μεταφρασθεί αυτό, όμως, σε πολιτικό πλεονέκτημα πρέπει να υπάρξει και η αντίστοιχη πολιτική βούληση εκ μέρους των κυβερνήσεων Σαμαρά και Αναστασιάδη.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΕΠΙΚΑΙΡΑ (Τεύχος 208)