Θύλακας Κοκκίνων: Μια περιοχή βαμμένη με αίμα

Tου Άδωνη Παλλικαρίδη

Η συζήτηση για τη διάνοιξη του θυλάκου των Κοκκίνων και η μεγάλη αντίδραση των Τούρκων να συναινέσουν, φέρνει στην επικαιρότητα το ματωμένο χθες της περιοχής. Η προσπάθεια της πλευράς μας να αποτρέψει τα διχοτομικά σχέδια των Τούρκων απέβη άκαρπη, αφού η τουρκική αεροπορία σκόρπισε το θάνατο.

Τα Κόκκινα, παρά τη μεγάλη προσπάθεια της Εθνικής Φρουράς το 1974, δεν κατέστη δυνατό να περάσουν στον έλεγχο των δυνάμεων της Δημοκρατίας, γιατί οι Τούρκοι αντιστάθηκαν με πείσμα και τα κράτησαν. Άντεξαν σε διαδοχικές επιθέσεις, υποστηριζόμενα από τον αέρα και τη θάλασσα από τους εισβολείς. Δέκα χρόνια νωρίτερα, τα Κόκκινα έγιναν πεδίο μεγάλων μαχών και η πρώτη εστία της επέμβασης της Τουρκίας στην Κύπρο. Πλήρωσε και τότε βαρύ φόρο αίματος ο κυπριακός Ελληνισμός, στην προσπάθειά του να κρατήσει την πατρίδα ακέραιη.
Φαίνονταν ατελείωτα τα λεωφορεία και τα φορτηγά πάσης φύσεως, που μετέφεραν όρθιους σχεδόν τους νεοσύλλεκτους στρατιώτες της νεοσύστατης Εθνικής Φρουράς στην Τηλλυρία. Ήταν χαράματα της 8ης Αυγούστου 1964, όταν ξεκίνησε η ροή των αυτοκινήτων που έρχονταν μέσω Πάφου και οι χωρικοί της κοιλάδας της Χρυσοχούς στέκονταν κατά μήκος του δρόμου και χειροκροτούσαν τους στρατιώτες. Ήταν όλοι αμούστακα παιδιά δεκαοκτάρικα, που έφταναν από κάθε μέρος της Κύπρου. Η Τουρκία είχε ήδη εισβάλει στην Τηλλυρία και επιχειρούσε να συνενώσει τα επτά τουρκοκυπριακά χωριά στο θύλακο Κοκκίνων - Μανσούρας.
Η Ιστορία εκείνης της περιόδου γράφηκε με πολύ αίμα. Με το άλικο αίμα της κυπριακής νεότητας, που άκουσε φωνή πατρίδος και έσπευσε για να εμποδίσει τη διχοτόμηση της γης του.
Η τουρκική στόχευση ήταν πάντα η ίδια, εδραίωση διοίκησης πάνω σε ένα κομμάτι του νησιού και ακολούθως διά της ειρηνικής επέκτασης ή άλλως πως επέκτασης η κατάληψη ολόκληρης της Κύπρου και μετατροπής της σε τουρκική πατρίδα. Αρχηγός της Εθνικής Φρουράς τότε ήταν ο Γεώργιος Γρίβας Διγενής.
Αυτά τα παιδιά πέρασαν χαράματα από τα χωριά της Χρυσοχούς, για να προωθηθούν στο μέτωπο με επικεφαλής Ελλαδίτες και Κυπρίους διοικητές, που έγραψαν ιστορία στην πιο κακοτράχαλη περιοχή της Κύπρου.
Η τουρκική εισβολή, που έγινε με πλοιάρια στα Κόκκινα και το Λιμνίτη, έπρεπε να συντριβεί εν τη γενέσει της, για να μην επεκταθεί ως γάγγραινα και να κατασπαράξει όλο το σώμα της Κύπρου.


Ιστορική αναδρομή για τις μάχες της Τηλλυρίας του 1964
Η τουρκική ανταρσία εκδηλώθηκε το 1963. Η στρατηγική παραλιακή θέση του συμπλέγματος επτά τουρκικών χωριών, με επίκεντρο τη Μανσούρα και τα Κόκκινα, εξυπηρετούσε τα διχοτομικά σχέδια της Άγκυρας. Από εδώ άρχιζε στο όνειρο της Τουρκίας η διχοτομική γραμμή και έσβηνε μέχρι την Αμμόχωστο. Άρα έπρεπε πάση θυσία να δημιουργηθεί το προγεφύρωμα, για να το βρει έτοιμο το σώμα της εισβολής, όταν θα ωρίμαζε ο χρόνος για γενικότερη επιχείρηση.


Μεταφορά οπλισμού στα Κόκκινα
Ενώ στη Λευκωσία μαίνονταν οι δικοινοτικές ταραχές και οι άσπονδοι φίλοι μας με πράσινο μαρκαδόρο χώρισαν την πόλη στα δυο (πράσινη γραμμή) η Τουρκία προετοίμαζε νέο μέτωπο στην Τηλλυρία. Στις 23 Δεκεμβρίου 1963, λεωφορείο από τα Κόκκινα μεταφέρει Τούρκους στασιαστές στην περιοχή της οδού Λήδρας, για ενίσχυση των εκεί τουρκικών θέσεων. Το αποκαλύπτουν αυτό Τουρκοκύπριοι που συνελήφθησαν αργότερα.
Στις 6 Ιανουαρίου του 1964 γίνεται αντιληπτή η πρώτη άφιξη Τούρκων στρατιωτικών από την Τουρκία στο λιμανάκι της Μανσούρας. Αυτό επαναλαμβάνεται κάθε βράδυ με δύο ταχύπλοα σκάφη, που ξεφορτώνουν υλικό και άντρες μέχρι τη 18η Ιανουαρίου. Στις 13 Ιανουαρίου έχει καταγραφεί η άφιξη τεσσάρων ταχύπλοων, από τα οποία καταμετρήθηκε η αποβίβαση 150 ατόμων.
Οι δραστηριότητες των Τούρκων παρακολουθούνται και καταγράφονται, αλλά δεν μπορούν να ανακοπούν με τις λιγοστές τοπικές δυνάμεις εθελοντών. Παρά τη σποραδική παρενόχλησή τους οι πρώτοι «εισβολείς» από τους μαχητές Μοσφιλίου συνεχίζουν να αποβιβάζονται και να δημιουργούν θέσεις μάχης στην ευρύτερη περιοχή.
Έρχονται με διατεταγμένη εντολή να οργανώσουν τους Τουρκοκυπρίους, να τους φέρουν όπλα και στρατιωτική γνώση, ώστε να μπορούν να εξυπηρετήσουν τα σχέδια της Άγκυρας.


Ανταλλαγή πυρών στο Μοσφίλι
Μέχρι το τέλος Ιανουαρίου του 1964, το Μοσφίλι, το μικρό αυτό χωριό της Τηλλυρίας, ανταλλάσσει πυρά κάθε βράδυ με τους στασιαστές. Το συντονισμό της προσπάθειας παρενόχλησης ανέλαβε η Α.Σ.Δ. Μόρφου με διοικητή τον Ταγματάρχη Λεωνίδα Δεμέστιχα. Ήταν, βέβαια, τότε όλα τα θέματα της στρατιωτικής οργάνωσης στα σπάργανα. Η διοικητική δομή, η εκπαίδευση και ο εξοπλισμός της νεοσύστατης Εθνικής Φρουράς ήταν όλα υπό εξέλιξιν. Υπήρχε άγνοια και σοβαρή έλλειψη μέσων στην Κύπρο, που προσπαθούσε 4 μόνο χρόνια μετά την ανεξαρτησία της να σταθεί στα πόδια της.
Ο Μακάριος είχε ήδη καταγγείλει τα 13 μη λειτουργικά σημεία του Συντάγματος και αυτό πυροδότησε την έκρηξη των Τούρκων, που το είδαν αυτό ως συρρίκνωση των υπερβολικών δικαιωμάτων που τους έδωσε η Ζυρίχη.


Τριμελές στρατηγείο
Στις 29 Ιανουαρίου φτάνει στην περιοχή Τηλλυρίας στο Μοσφίλι, με ελικόπτερο, το τριμελές στατηγείο. Απετελείτο από Τούρκο, Έλληνα και Άγγλο αξιωματικούς, για να διευθετήσουν δήθεν την καταστολή των εχθροπραξιών. Όπως το απέδειξε αργότερα η πείρα των Κυπρίων, αυτό δεν ήταν καλό για τη χώρα. Συγκράτησαν τις νόμιμες δυνάμεις για να πάρουν χρόνο ενίσχυσης και οργάνωσης οι στασιαστές, που ξεφόρτωνε νύκτα η Τουρκία στη Μανσούρα. Με την ανακωχή, η επιχείρηση ενίσχυσης του προγεφυρώματος Μανσούρας- Κοκκίνων με στρατιωτικό υλικό από την Τουρκία συνεχίστηκε ανενόχλητα, ώς τον Ιούνιο του 1964.
Όπως έγινε γνωστό αργότερα, έφτασαν με αυτά τα πλοιάρια και Τουρκοκύπριοι φοιτητές.


Επίθεση με μπαζούκας
Στις 18 Ιουνίου, οι εισβολείς επιχειρούν διεύρυνση του προγεφυρώματος και επιτίθενται στους εγκλωβισμένους Ελληνοκύπριους μαχητές στο Μοσφίλι. Στην επίθεση χρησιμοποιούν για πρώτη φορά όλμους και μπαζούκας. Όπλα που για πρώτη φορά συναντούν οι ντόπιοι και υπερβάλλουν στις περιγραφές των αποτελεσμάτων τους. Οι στασιαστές φτάνουν με τη βοήθεια του καλύτερου εξοπλισμού τους μέχρι τα πρώτα σπίτια του χωριού, αλλά στο τέλος απωθούνται.
Ο γενναίος λαός της Τηλλυρίας μάχεται σκληρά. Ακόμη και οι ηλικιωμένοι πολέμησαν τότε και, σύμφωνα με τις περιγραφές, στάθηκαν παλληκαρίσια. Απολογισμός της επίθεσης ήταν 9 Τούρκοι νεκροί, μεταξύ αυτών και ένας ταγματάρχης. Τα πτώματα των Τούρκων περισυλλέγουν οι Σουηδοί και τα παραδίδουν στα Κόκκινα. Στις ελληνικές θέσεις, που ήταν αμυντικές, βρίσκονται μόνο δύο Έλληνες τραυματίες.
Η επίθεση στο Μοσφίλι απέδωσε μια καθαρή ελληνική νίκη, όμως προβλημάτισε ιδιαίτερα την τότε πολιτική και στρατιωτική ηγεσία του τόπου. Δεν ήταν καθόλου καλό σημάδι. Ο ασκός του Αιόλου είχε ανοίξει και είναι άγνωστο πότε θα κλείσει για τον δύσμοιρο τόπο μας.


Συνεργασία Τούρκων με Βρετανό και Σουηδό
Οι ενδείξεις της συνωμοσίας για διχοτόμηση της πατρίδας πληθαίνουν. Την ίδια περίοδο συλλαμβάνονται δύο Σουηδοί ειρηνευτές να προμηθεύουν με βαρύ οπλισμό το θύλακο της Λεύκας. Η φήμη των Σουηδών ως οθωμανών του Βορρά σε όλο της το μεγαλείο, παρόλο που τότε η σουηδική κυβέρνηση καταδίκασε αυτό που έκαναν. Ο οπλισμός είχε φτάσει από την Τουρκία στη Μανσούρα και οι Σουηδοί, μέχρι να συλληφθούν, έκαναν καλά τη δουλειά τους. Τον μετέφεραν σε άλλους τουρκικούς θυλάκους, που επέτειναν τη γενικότερη αποσταθεροποίηση.
Άλλος ειρηνευτής, Βρετανός αυτή τη φορά, συλλαμβάνεται να μεταφέρει στρατιωτικές διαταγές από τον Τούρκο Διοικητή του θυλάκου της Μανσούρας προς το στρατιωτικό διοικητής της Λευκωσίας. Του ζητεί άδεια να επιχειρήσει διεύρυνση του προγεφυρώματος προς τη Λεύκα, ούτως ώστε Κόκκινα - Μανσούρα - Λεύκα να γίνουν ένας ισχυρός θύλακος.
Συσκέψεις επί συσκέψεων στο Προεδρικό, με τον Μακάριο και τον Πολύκαρπο Γιωρκάτζη να αγωνιούν για το μέλλον της χώρας. Επικεφαλής της ΑΣΔΑΚ και της Εθνικής Φρουράς ήταν ο Γρίβας, που επιδιδόταν σε αγώνα δρόμου για να εκπαιδεύσει και να εξοπλίσει την Ε.Φ.
Είχε προηγηθεί η συγκρότηση ομάδων στα χωριά και η βασική ενημέρωση του πληθυσμού επί της στρατιωτικής οργάνωσης. Το ίδιο βέβαια έκαναν και οι Τούρκοι, οι οποίοι προηγήθηκαν χρονικά των Ελλήνων σε αυτές τις προπαρασκευές.


Τουρκικά πυρά και ε/κ επίθεση
Την 5η Αυγούστου οι Τούρκοι, αντιληφθέντες την άφιξη στην περιοχή ισχυρών στρατιωτικών δυνάμεων, αρχίζουν να βάλλουν με καταιγιστικά πυρά μέχρι την έλευση του σκότους. Την 6η Αυγούστου αρχίζει η ελληνική επίθεση προς τρεις κατευθύνσεις, για καταστροφή του τουρκικού προγεφυρώματος. Επιχειρούν τμήματα προς το Πέζεμα των Νυμφών, το Λωρόβουνο και την Αλεύκα.
Από τα χωριά Κάτω Πύργος - Πηγένεια - Μοσφίλι εκδηλώνεται επίθεση προς τη Μανσούρα, για κατάληψη των υψωμάτων «Μάλης» και «Βούππου».
Η τρίτη επίθεση εκδηλώνεται από τον Παχύαμμο προς τα Κόκκινα.
Τα απειροπόλεμα παιδιά της Κύπρου εισέρχονται στην κόλαση του πυρός. Ακολουθούν σκληρές μάχες εκ του συστάδην με τη συνεχή παρουσία του Αρχηγού της Εθνικής Φρουράς Γεωργίου Γρίβα Διγενή. Στην εκδήλωση της επίθεσης στο Λωρόβουνο πέφτουν ηρωικά οι πρώτοι 4 άντρες του 206 τάγματος πεζικού.


Οι στασιαστές καταλαμβάνουν το Λωρόβουνο. Ενίσχυση των ε/κ θέσεων
Για την ανακοπή των αρνητικών εξελίξεων στην Τηλλυρία, δόθηκε διαταγή στις ακταιωρούς «Λεβέντης» και «Φαέθων» να καταγράψουν μέσω θαλάσσης τις τουρκικές θέσεις. Παράλληλα, εθελοντικά στρατιωτικά σώματα κινήθηκαν προς την περιοχή, προς ενίσχυση των τοπικών δυνάμεων. Τέλος Ιουνίου κατέφθασαν στην περιοχή Τηλλυρίας ο ταγματάρχης Καρούσος με άλλους αξιωματικούς. Φτάνουν, επίσης, δύο λόχοι εθελοντών του Βάσου Λυσσαρίδη και του Νίκου Σαμψών. Αρχίζει σιγά σιγά να δημιουργείται ο πυρήνας των δυνάμεων που θα επιχειρήσουν να επιτεθούν στους Τούρκους, για να διαλύσουν το προγεφύρωμα.
Στο μεταξύ είχε ιδρυθεί η Εθνική Φρουρά και είχαν προλάβει να καταταγούν οι πρώτες κλάσεις, οι οποίες όμως δεν είχαν συμπληρώσει τη βασική τους εκπαίδευση.
Οι στασιαστές είχαν καταλάβει το Λωρόβουνο και απέκοψαν την επικοινωνία των ελληνοκυπριακών χωριών της περιοχής Τηλλυρίας.
Η σύγκρουση ήταν αναπόφευκτη. Στην περιοχή αποστέλλονται ο 81ος λόχος του 8ου τακτικού συγκροτήματος, ο λόχος του Δημητράκη Κωνσταντινίδη και ο λόχος βαρέων όπλων του 8ου τακτικού συγκροτήματος. Παράλληλα, αποστέλλεται εσπευσμένα η πυροβολαρχία πυροβολικού του ΓΕΕΦ και μια Ύλη τεθωρακισμένων της 21ης ΕΑΝ.
Για τα δεδομένα της τότε εποχής, οι δυνάμεις αυτές ήταν πολύ μεγάλες.
Το απόγευμα της 1ης Αυγούστου 1964 φθάνει στην περιοχή το 206 τ.π. Ένας λόχος του στρατοπεδεύει στην τοποθεσία «πέζεμα των Νυμφών». Τα απόγευμα της 2ας Αυγούστου ένας λόχος του τάγματος προωθείται στο Μοσφίλι. Μια άλλη ομάδα του 206 τ.π. ενισχύει το ύψωμα «Ματσάγκος», ανατολικά της Μανσούρας. Το ύψωμα κατέχουν δύο ομάδες, υπό τις διαταγές του Όμηρου Ιωάννου από τον Κάτω Πύργο. Στη συνέχεια καταφθάνει στην περιοχή η 31η μοίρα ορεινών καταδρομών.


Η 7η Αυγούστου 1964: Οι πιο σκληρές μάχες
Η 7η Αυγούστου είναι μέρα Παρασκευή. Η πιο σκληρή και αιματοβαμμένη μέρα των μαχών. Η 31η μοίρα καταδρομών κινείται δυτικά του Λωρόβουνου, ενισχύει το 206 και μαζί πατούν την κορυφή. Οι άντρες της 31ης μοίρας και του 206 τάγματος πεζικού, με αστραπιαία ταχύτητα, περνούν μέσα από την κόλαση των σφαιρών και πατούν τους Τούρκους μέσα στα πολυβολεία τους. Τους εξουδετερώνουν με χειροβομβίδες.
Σε γυμνή κορυφή, που δεν υπήρχαν χώροι για κάλυψη, με πυρ και κίνηση, άπειροι Κύπριοι στρατιώτες εξουδετέρωσαν ισχυρά πολυβολεία και πυροβολεία του εχθρού, που ήθελε να διχοτομήσει την Κύπρο. Το απόγευμα τις ίδια μέρας διεξάγεται η πλέον αιματηρή μάχη για την κατάληψη του υψώματος «Μάλη». Σε αυτή τη μάχη διακρίνονται και οι εθελοντές του Κάτω Πύργου. Τρεις νέοι του χωριού βρίσκονται ανάμεσα στους ηρωικούς νεκρούς. Η επίθεση συνεχίζεται το Σάββατο της 8ης Αυγούστου και είναι θέμα ωρών η πλήρης καταστροφή του προγεφυρώματος Κοκκίνων Μανσούρας και η καθαρή ελληνική νίκη.


Η τουρκική αεροπορία
Τότε ακριβώς η τουρκική πολεμική αεροπορία κάνει την εμφάνισή της και βάλλει δι' όλων των μέσων εναντίον των τμημάτων που προελαύνουν. Χρησιμοποιεί κατά παράβασιν του δικαίου του πολέμου βόμβες ναπάλμ και άλλα απαγορευμένα εκρηκτικά. Βομβαρίζει αδιακρίτως στρατιώτες και αμάχους, και σκορπά τον όλεθρο και το θάνατο. Οι ναπάλμ καίνε τα παλληκάρια της Κύπρου, που μεταφέρονται καψαλισμένα κατά δεκάδες στα νοσοκομεία. Η θέα της καμένης σάρκας σε νέα παιδιά είναι ό,τι πιο μακάβριο.


Μεταφορά τραυματιών
Εθελοντές σπεύδουν στην περιοχή και μεταφέρουν με τα ιδιωτικά τους αυτοκίνητα τους τραυματίες. Η τουρκική αεροπορία δεν ξεχωρίζει στόχους, συνεχίζει τη δράση της. Μάταια ο πληθυσμός και τα στρατιωτικά τμήματα κοιτούν στον ουρανό για την παρουσία της Ελληνικής Αεροπορίας. Την επομένη μέρα, Κυριακή 9η Αυγούστου, η τουρκική αεροπορία βομβαρδίζει και καταστρέφει ολοσχερώς το νοσοκομείο Παχυάμμου. Οι τραυματίες, μαζί με τους γιατρούς και το νοσηλευτικό προσωπικό ετάφησαν κάτω από τα ερείπια. Μαζί τους και ο εθελοντής γιατρός από την Πάφο Μαυρογένης Δημητρίου, που ήταν η ψυχή της προσπάθειας για την περίθαλψη των εγκαυματιών από τις ναπάλμ. Τούρκος πιλότος, που συλλαμβάνεται μετά την κατάρριψη του αεροσκάφους του, τυγχάνει ανθρωπιστικής συμπεριφοράς. Ο Μακάριος τον επισκέπτεται στο νοσοκομείο και αυτός ακολούθως παραδίνεται στην Τουρκία.
Παρά τη πλήγματα που δέχθηκε η νεοσύστατη Εθνική Φρουρά, αποφασίζεται νυκτερινή επιχείρηση για κατάληψη των Κοκκίνων και της Μανσούρας. Επεμβαίνει με τη συντονισμένη δράση των Αμερικανών και των Βρετανών το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ και διατάσσει την κατάπαυση του πυρός.


Μέχρι τις 10 Αυγούστου
Η τουρκική αεροπορία συνεχίζει σποραδικά τη δράση της και τη 10η Αυγούστου. Οι δύο πλευρές δεν έχουν επιτύχει στους στόχους τους, αλλά συνεχίζουν να βελτιώνουν τις θέσεις τους. Το βράδυ αρχίζει να εφαρμόζεται η κατάπαυση του πυρός, που άφησε στο πεδίο της μάχης νεκρούς 2 Έλληνες αξιωματικούς, 5 υπαξιωματικούς, 47 στρατιώτες, κυρίως νεοσύλλεκτους, και 8 εθελοντές. Άλλοι οι τραυματίες και τα θύματα μεταξύ του άμαχου πληθυσμού. Οι Τούρκοι είχαν τις δικές τους απώλειες και έχασαν αεροσκάφη στη θάλασσα.


Δεκατρείς νεκροί από το Πολέμι
Από τα θύματα του αγώνα της Τηλλυρίας ξεχωρίζουμε την ηρωική θυσία μόνο από ένα χωριό της Πάφου, το Πολέμι, όπου 13 παλληκάρια θυσιάστηκαν, κυρίως από τα πυρά της τουρκικής αεροπορίας. Όταν ο Μακάριος επισκέφθηκε το χωριό στο 40ήμερο μνημόσυνο, είχε πει ότι του έκανε εντύπωση που όλο το χωριό ήταν ντυμένο στα μαύρα.
Αξιοσημείωτο το πάθος μιας μάνας, που έσκαβε με τον άντρα της για να βρει το θαμμένο παιδί της στο φράκτη του Παχυάμμου-Πωμού. Το παιδί θάφτηκε καψαλισμένο από τις ναπάλμ και οι μάνα το αναγνώρισε από τα εσώρουχά του, γιατί συνήθιζε να τα ψαλιδίζει στις άκριες. Το κλάμα τις μάνας τρυπούσε τις ρεματιές, όταν κατάφερε να ξεθάψει το παιδί της με τα ίδιά της τα χέρια.

ΣΗΜΕΡΙΝΗ