"Αν με άφηναν θα τους είχα βυθίσει"

Με "αν" δε γράφεται η ιστορία, λένε. Κι όμως για όσους έχουν ζήσει τραγωδίες, είναι αναπόφευκτο να κοιτούν πίσω και να αναρωτιούνται αν κάτι θα μπορούσε να είχε γίνει διαφορετικά. Και αν η τραγωδία εκτυλίχθηκε σε εθνικό και όχι μόνο σε προσωπικό επίπεδο, και πάλι δεν μπορεί να αποφύγει κανείς το ερώτημα, τι θα μπορούσε να είχε γίνει διαφορετικά.

Τον Ιούλιο του 1974 η Ελλάδα διέθετε τέσσερα υποβρύχια τύπου 209-1100, που είχαν παραληφθεί το 1971-1972 και αποτελούσαν ό,τι πιο σύγχρονο στον τομέα τους. Το μεσημέρι της 19ης Ιουλίου 1974 δύο εξ αυτών, τα "Γλαύκος" (S-110) και "Νηρεύς" (S-111), απέπλευσαν από το Ναύσταθμο Σαλαμίνας. Aρχικός προορισμός ήταν η Ρόδος, αλλά οι κυβερνήτες ενημερώθηκαν συνοπτικά προ του απόπλου για το "Σχέδιο Κ". Το επόμενο πρωί, και ενώ ήδη εκδηλωνόταν η τουρκική εισβολή, τα δύο υποβρύχια, ευρισκόμενα στις Κυκλάδες, έλαβαν να εντολή να κατευθυνθούν εν καταδύσει προς Κύπρο, με μέτρα αμύνης "ως εν πολέμω". Η εντολή αυτή ανακλήθηκε, ξαναδόθηκε και ανακλήθηκε για δεύτερη φορά, όταν το "Γλαύκος" απείχε 45 ν. μίλια από την Κύπρο. Το ερώτημα, πώς θα μπορούσε να επηρεάσει η επάμβασή τους την τελική έκβαση, παρέμεινε αναπάντητο.

Ο τότε κυβερνήτης του "Γλαύκου" Β. Γαβριήλ, πριν αποβιώσει το 2010, μίλησε για τα γεγονότα του 1974 σε μια συνέντευξη που δόθηκε το 2007 στον δημοσιογράφο Δημήτρη Ζαφειρόπουλο της εφημερίδας "Ελεύθερος Κόσμος". Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα η αφήγησή του, και ιδιαίτερα οι εκτιμήσεις του για το πιθανό αποτέλεσμα μιας ενδεχόμενης υποβρυχιακής επίθεσης στον τουρκικό αποβατικό στόλο.

Κύριε Γαβριήλ σε ποια μονάδα υπηρετούσατε όταν εκδηλώθηκε η εισβολή του Αττίλα στις 20 Ιουλίου του 1974;

Είχα αναλάβει κυβερνήτης στο υποβρύχιο "Γλαύκος" από τον Μάϊο του 1973 και παρέμεινα ως κυβερνήτης τρεισήμισι χρόνια. Ένα χρόνο μετά την παραλαβή μου το υποβρύχιο πιστεύω ότι ήταν σε πολύ καλή επιχειρησιακή ετοιμότητα για να αντεπεξέλθει σε οιαδήποτε άσκηση ή ακόμη και σε πόλεμο. Υπήρχαν κάποιες πληροφορίες ή φήμες για την εισβολή, τις προηγούμενες ημέρες της 20ης Ιουλίου;

Υπήρχε κάποιος βαθμός ετοιμότητας στο Πολεμικό Ναυτικό;

Πληροφορίες από το Αρχηγείο Ναυτικού ότι επίκειται οποιαδήποτε εισβολή ή όχι, δεν υπήρχε τίποτε! Μόνο ό,τι πληροφορίες μπορούσαμε να αντλήσουμε από διάφορα μέσα, μιλάω από το ραδιόφωνο στην ουσία - παρόλο που δεν ήμουν αντιστασιακός, άκουγα και deutsche welle. Αλλά όταν άκουγες και έλεγε ότι απέναντι από την Κύπρο έχουν συγκεντρωθεί 100.000 τουρκικός στρατός και είναι έτοιμοι για απόβαση, μόνο αυτό σε κάνει να λάβεις τα μέτρα σου, οιαδήποτε και αν είναι αυτά. Και να είσαι έτοιμος να αντεπεξέλθεις σε ο,τιδήποτε έκαναν οι Τούρκοι.
Επομένως, συγκεκριμένος βαθμός ετοιμότητος στο Πολεμικό Ναυτικό, δεν νομίζω ότι υπήρχε τέτοιος για να αντιμετωπίσουμε έναν πόλεμο. Δεν είχε δοθεί ποτέ κανένα τέτοιο σήμα. Απλώς τα υποβρύχια πάντα είναι ετοιμοπόλεμα και το μόνο στο οποίο μειονεκτούσαν ήταν ότι δεν είχαν πάρει τον φόρτο τορπιλών που θα έπρεπε να είχαν εφοδιαστεί. Αυτό σημαίνει ότι γύρω στις 14 - 15 τορπίλες είναι ο πλήρης φόρτος τορπιλών ενός υποβρυχίου και την Πέμπτη - κατά την διάρκεια του πραξικοπήματος - είχα στο υποβρύχιο 13 τορπίλες. Αυτός ήταν ο μόνος βαθμός ετοιμότητος. Και τρέχαμε τελευταία στιγμή να ανεφοδιάσουμε το υποβρύχιο και με τρόφιμα ασφαλείας, που σημαίνει ανεξάρτητος πλούς, της τάξης των 15 - 20 ημερών ή και περισσότερο αν χρειαστεί, χωρίς να ανεφοδιαστεί το υποβρύχιο. Αυτά ως προς την ετοιμότητα στο Πολεμικό Ναυτικό και ειδικότερα στα υποβρύχια.

Ποιο ήταν το ηθικό και οι αντιδράσεις των στελεχών αλλά και των απλών κληρωτών μετά την πληροφόρηση της τουρκικής επίθεσης στην Κύπρο;

Τα υποβρύχια διαθέτουν έναν μόνο ναύτη κληρωτό, τον Μάγειρα. Όλοι οι άλλοι είναι μόνιμα στελέχη υπαξιωματικοί - αξιωματικοί και θα πω ότι το ηθικό ήταν αρκετά υψηλό. Αν και το ηθικό στην ουσία δεν το κρίνεις μόνο όταν πας για κάτι. Όταν ακούσεις το μπάμ τότε ξέρεις αν μπορείς να γίνεις ήρωας ή θα γυρίσεις πίσω. Επομένως μπορώ να πω ότι το ηθικό ήταν αρκετά υψηλό και δεν υπήρχε κάποιο συγκεκριμένο πρόβλημα στο πλήρωμα του υποβρυχίου, ήταν έτοιμοι να αντιμετωπίσουν ο,τιδήποτε.

Θα μας μιλήσετε για την αποστολή των υποβρυχίων στην Κύπρο; Πότε διαταχθήκατε να μεταβείτε εκεί; Και πώς έγινε η ανάκληση αυτής της διαταγής; Υπήρχαν περισσότερες από μία διαταγές αποστολής και ανακλήσεως;

Τα υποβρύχια ξεκίνησαν από τον ναύσταθμο της Σαλαμίνας, στις 19 του μηνός στις 3 το μεσημέρι και η εντολή που είχαμε λάβει ήταν να κάνουμε ασκήσεις περί την Ρόδο, όπου εκεί θα είχαν ασκήσεις οι Τούρκοι. Επομένως δεν απέπλευσαν τα υποβρύχια από τον ναύσταθμο έχοντας να αντιμετωπίσουν την περίπτωση πολέμου, ή έχθρικής επιθέσεως ή ό,τιδήποτε άλλο. Ξεκινήσαμε για να πάμε σε μία άσκηση. Πλήν όμως προτού αποπλεύσουμε, μας είχαν φωνάξει στο Αρχηγείο Στόλου, τον κυβερνήτη του υποβρυχίου "Νηρέας" και εμένα, κυβερνήτη του "Γλαύκος", προκειμένου να ενημερωθούμε για το σχέδιο "Κ", το οποίο αφορούσε επίθεση στην Κύπρο από τους Τούρκους και ποιες ήταν οι κινήσεις που έπρεπε να κάνουν οι Ελληνικές δυνάμεις, Στρατός, Ναυτικό και Αεροπορία. Ρίξαμε μια ματιά στο σχέδιο, ζήτησα ένα αντίγραφο, αλλά δεν μου έδωσαν γιατί ήταν απόρρητο. Αυτό ήταν η ενημέρωσίς μου σχετικά με το σχέδιο "Κ" που αφορούσε την Κύπρο. Από αυτό συνεπέρανα ότι μάλλον δεν ήταν μια απλή άσκηση, αλλά υπήρχε πιθανότης εμπλοκής ή ό,τιδήποτε άλλο. Αυτές ήταν οι εντολές.
Αποπλεύσαμε στις 19 του μηνός, ενώ η απόβαση έγινε το πρωί της 20ης, ημέρα Σάββατο. Στις επτά το πρωί τα υποβρύχια βρισκόντουσαν στις Κυκλάδες, όταν λάβαμε εντολή από το Αρχηγείο Ναυτικού να πλεύσουμε εν καταδύσει και να αναλάβουμε περιπολίες μεταξύ ακτών Κύπρου και Τουρκίας, στο βόρειο μέρος της Κύπρου. Και να πλεύσουμε μάλιστα υπό πολεμικάς συνθήκας. Αυτό το σήμα ήλθε στις 20 του μηνός που είχε αρχίσει η αποβίβαση των Τούρκων, στις 4 το απόγευμα. Τα μέτρα που έπρεπε να λάβουμε ήταν μέτρα αμύνης ως εν πολέμω. Το οποίο σημαίνει πώς όταν δεις εχθρικό στόχο, αυτή είναι η δική μου εκτίμηση και ερμηνεία, ρίχνεις προτού σε εντοπίσει. Διότι αν σε εντοπίσει πρώτο ένα αντιτορπιλικό, δυσκολότερα το αντιμετωπίζεις από το αν το εντοπίσεις πρώτος. Αυτό σημαίνει ότι τα υποβρύχια έχουν αυτές τις δυνατότητες, να εντοπίζουν πρώτα τα αντιτορπιλικά, τα οποία αποτελούν και τον βασικό στόχο ενός υποβρυχίου, και μετά είναι τα αποβατικά ή ό,τιδήποτε. Επομένως η διαταγή που έλαβα για να πλεύσω προς την Κύπρο, ήταν στις 20 του μηνός, στις 4 το απόγευμα. Πλέοντας προς Κύπρο και λαμβάνοντας υπ' όψιν μου όλα αυτά που με είχαν διατάξει, έλαβα σήμα ανακοπής του πλου προς Κύπρο στις 21 του μηνός στις 9 - 10 το βράδυ, όταν απείχα από το Δυτικό μέρος της Κύπρου περί τα 85 ναυτικά μίλια. Αυτή ήταν η πρώτη διαταγή που έλαβα για να επιστρέψω πίσω και να αναλάβουμε περιπολίες σε συγκεκριμένους τομείς περί την Ρόδο. Αυτή ήταν η πρώτη ανάκλησις των υποβρυχίων.
Στην συνέχεια λάβαμε στις 22 του μηνός, την επομένη ημέρα, 8 το βράδυ παρόμοιο σήμα να επαναπλεύσουμε προς Κύπρο και αναλάβουμε πολεμικές περιπολίες, κατά το πρώτο σήμα. Ο δεύτερος πλούς προς Κύπρο ανεκόπη την επομένη ημέρα 23 του μηνός, στις 7 και όταν απείχα από τις ακτές της Κύπρου 45 ν.μ. Αναφέρομαι στις ακτές της Κύπρου, διότι από εκεί και πέρα θα υπήρχε έντονος εχθρική παρουσία. Και το υποβρύχιο θα έπρεπε να λάβει ορισμένα μέτρα, ώστε να είναι σε θέση να μην εντοπιστεί εύκολα και να εκτελέσει την αποστολή του. Επομένως, αυτά ήταν τα σήματα, τα οποία τα μεν πρώτα έλεγαν να πλεύσω προς Κύπρο - υπό πολεμικάς συνθήκας - και τα δε να επαναπλεύσω σε συγκεκριμένο τομέα περιπολίας. Δύο φορές διετάχθη το υποβρύχιο να πλεύση προς Κύπρο.

Νομίζετε ότι η διαταγή για να μην υπάρξει τελικά εμπλοκή με τα τουρκικά αντιτορπιλικά και αποβατικά, ήταν προαποφασισμένη ή κάτι συνέβη στο ενδιάμεσο χρονικό διάστημα μεταξύ των διαφόρων σημάτων που λάβατε στην αποστολή σας;
Μήπως τελικά ήλθε αργά η πρώτη διαταγή, το απόγευμα της 20 Ιουλίου να ξεκινήσετε;

Αργά ως προς το να προλαβαίναμε την απόβαση; Διαταγή περί μη εμπλοκής δεν είχαμε λάβει ποτέ. Ίσα ίσα, η διαταγή ήταν για μένα σαφής, να αποφύγω μεν την εμπλοκή μέχρι να δω τι εντολή είχα από το Ναυτικό, αλλά τα μέτρα που έπρεπε να λάβω ήταν μέτρα αμύνης ώστε το υποβρύχιο να μην πάθει τίποτε. Και να χτυπήσει τον αντίπαλο, εφόσον βρισκόταν σε οπτική επαφή μαζί του. Επομένως για εμένα, παρόλο που υπήρχαν πολλά ερωτηματικά ως προς τα σήματα τα οποία είχα λάβει, η ερμηνεία η δική μου ήταν επιτίθεσαι και μετά ρωτάς. Προαποφασισμένη; Δεν γνωρίζω τι υπήρχε στην σκέψη του κ. Αραπάκη ή των επιτελών στο Αρχηγείο Ναυτικού. Για τους αξιωματικούς του Π.Ν. υπάρχει μόνο ο Αρχηγός του Ναυτικού και δεν επηρεάζονται από κανέναν άλλον. Κανείς δεν μπορεί να δώσει εντολή σε ένα υποβρύχιο να κάνει ο,τιδήποτε, ή σε οιοδήποτε πλοίο. Επομένως, οι εντολές ήταν απευθείας από τον Αρχηγό προς τους κυβερνήτες των υποβρυχίων. Το τι είχε στο μυαλό του ο κ. Αραπάκης και τι μπορεί να είχε διαμειφθεί μεταξύ των άλλων επιτελών στο ΓΕΕΘΑ και στο Ναυτικό δεν γνωρίζω. Εγώ γνωρίζω μόνο τις εντολές τις οποίες ελάμβανα. Για προαποφασισμένη εντολή να μην εμπλακούμε, δεν νομίζω. Αλλά η όλη κατάστασις η οποία επικρατούσε, όταν δεν υπήρχε πολιτική εξουσία, να δώσει εντολές ή να αναλάβει τις ευθύνες ή τι θα κάνετε, είχε αφεθεί στον Αρχηγό του Ναυτικού να αποφασίσει ή στους Στρατιωτικούς μόνο. Δεν νομίζω ότι θα μπορούσαν να λάβουν εύκολα, μία τέτοια απόφαση περί εισβολής των Τουρκικών πλοίων. Απλώς; Πρέπει να ήταν κάποιο τέχνασμα, να μας χρησιμοποιήσουν, χωρίς να αποκλείεται ότι μπορούσαμε να επέμβουμε κιόλας. Αυτά είναι που μπορώ να σας πω.

Αυτό που θέλω να ρωτήσω, είναι μήπως τελικά, η πρώτη διαταγή να πλεύσετε προς Κύπρο, απόγευμα της 20ης Ιουλίου, δόθηκε επίτηδες αργά ώστε να μην προλάβουν να πάνε τα υποβρύχια έγκαιρα;

Προσέξτε να δείτε! Όταν ανεκόπη ο πλους προς την Κύπρο μέχρι να φτάσω στην Κυρήνεια, θα ήθελα ακόμη 15 - 20 ώρες, για να εμπλακώ. 15- 20 ώρες δεν νομίζω ότι οι Τούρκοι θα είχαν κατακτήσει προγεφύρωμα και θα μπορούσαν να δράσουν. Μην ξεχνάτε πότε έγινε ο Αττίλας 1 -2 και τα λοιπά. Οι Τούρκοι την πρώτη δεύτερη ημέρα, δεν ήταν σίγουροι για τον εαυτό τους ακόμη. Δεν ήξεραν αν μπορούσε να κρατηθεί το προγεφύρωμα, γιατί δεν βρήκαν καμία αντίσταση. Αν είχαν βρει αντίσταση σοβαρή, θα ήταν διαφορετικά τα πράγματα. Για να εγκατασταθεί ένα προγεφύρωμα, χρειάζεται ικανός χρόνος ώστε να βγάλεις τις δυνάμεις που πρέπει και να μπορείς να αναπληρώνεις τις δυνάμεις σου και να τις ενισχύεις ουτωσώστε να επιτύχεις τους στόχους σου. Επομένως, έστω και μια μέρα μετά να είχαν πάει τα υποβρύχια, θα είχαν επιφέρει αρκετά σοβαρές ζημιές, ώστε να τους απασχολήσει ή και να σταματήσουν την αποβίβαση. Αυτά είναι ό,τι εγώ πιστεύω. Και αυτά με βάση το όσο έχω ασχοληθεί, με την κρίση μου και λοιπά. Αν λάβετε υπόψιν σας ότι βουλιάξανε μεταξύ τους ένα αντιτορπιλικό και υπέστησαν ζημιές με το αρματαγωγό "Λέσβος" και με τον κυβερνήτη, τον Λευτέρη τον Χανδρινό, αντιλαμβάνεστε αμέσως ότι αν είχαμε βουλιάξει δύο - τρία αντιτορπιλικά, μάλλον θα είχαν σταματήσει να ενισχύουν το προγεφύρωμά τους.

Υπήρχε κάποια σύγχυση που παρατηρήσατε στις αποφάσεις του Γενικού Επιτελείου εκείνες τις ημέρες;

Και να μην το χαρακτηρίσω σύγχυση, όταν λαμβάνεις σήματα "πλεύσε" και να εγκαταστήσεις πολεμική περιπολία, να σταματήσεις μετά να πλέεις και να επανακάμψεις πίσω, και τα λοιπά, επέρχεται σύγχυσις. Έστω και μία φορά να γίνει αυτό, αν δεν σε ενημερώσουν γιατί και για ποιο λόγο γίνεται αυτό, πληροφορίες αρκετές και ικανές δεν είχαμε για να μπορούμε να κάνουμε σωστή εκτίμηση της καταστάσεως. Με τις πληροφορίες, τις λίγες που μπορούσα να έχω υπήρχε πιθανότης, να έχουν ετοιμαστεί να κάνουν απόβαση σε κάποιο ελληνικό νησί, Ρόδο, Μυτιλήνη ή ό,τιδήποτε άλλο. Επομένως δεν είχα τις πληροφορίες για να κάνω μία σωστή εκτίμηση καταστάσεως. Και όταν λαμβάνεται ένα σήμα το οποίο ακυρώνεται, και μετά ξαναλαμβάνεται σήμα να πλεύσεις πάλι στην Κύπρο, νομίζω ότι επέρχεται μία σύγχυσις ως προς το τι ακριβώς θέλουν και γιατί στέλνουν τέτοια σήματα. Επομένως, είτε το χαρακτηρίσω, είτε όχι "σύγχυση", η σύγχυση επέρχεται σε αυτούς που λαμβάνουν τέτοια σήματα.

Αν υπάρχουν ευθύνες για την Κυπριακή τραγωδία, πιστεύετε ότι ανήκουν σε πολιτικούς περισσότερο ή στρατιωτικούς παράγοντες;

Την περίοδο αυτή, ευτυχώς ή δυστυχώς, δεν ξέρω πώς χαρακτηρίζεται, είχαμε και στρατιωτικούς που κάναν τους πολιτικούς. Αν ήταν μόνο στρατιωτικοί, υπό πολιτική διακυβέρνηση, ίσως ήταν οι αποφάσεις διαφορετικές. Αλλά, αυτοί που μας κυβερνούσαν, και νομίζω ήταν την περίοδο την συγκεκριμένη μόνο ο Αραπάκης. Τουλάχιστον από αυτά που έχω διαβάσει μόνο αυτός συνομιλούσε με τον Σίσκο ή με τους Αμερικανούς. Δεν νομίζω ότι υπήρχε πολιτική εξουσία για να συνομιλήσει. Έστω και αν προερχόταν από πολιτικούς. Ο Κυπραίος αν θυμάμαι καλά που ήταν Υπουργός Εξωτερικών, εξαφανισμένος ήταν, όπως και όλοι οι υπόλοιποι. Και ο πρωθυπουργός τα ίδια. Είχαν μείνει οι Αρχηγοί μόνο των γενικών επιτελείων, από όσο γνωρίζω. Άρα η ευθύνη ήταν σε αυτούς που μας κυβερνούσαν. Και ποίοι μας κυβερνούσαν; Οι στρατιωτικοί ! Έτσι συγκεκριμένα και απλά. Πλην όμως και στις 15 Αυγούστου, όταν ξαναλάβαμε σήμα να πλεύσουμε υπό πολεμικάς συνθήκας, όταν έγινε ο Αττίλας 2, τότε ήταν ο Καραμανλής. Ναι μεν μπορεί να μην είχε τα στοιχεία που θα έπρεπε για να αποφασίσει σωστά ή όχι, αλλά και στην περίπτωση αυτή, πάλι δεν ενεπλάκη ο Ε.Σ. με τους Τούρκους. Τώρα από κει και πέρα, οι στρατιωτικοί κυβερνούσαν, η ευθύνη πέφτει σε αυτούς. Βέβαια δεν υπήρχαν και πολιτικοί για να προσάψω ευθύνες σε πολιτικούς. Ο Καραμανλής μετά τις 25 όταν παρέλαβε, οι συνθήκες δεν ήταν ομαλές. Δεν προσπαθώ να τον δικαιολογήσω, γιατί δεν με απασχολεί ιδιαίτερα κανένας. Εγώ κάνω μία εκτίμηση, αλλά από ότι έχω δει από πιο παλιά έως και σήμερα, είτε είναι στρατιωτικοί είτε πολιτικοί, τις ίδιες αποφάσεις λαμβάνουν. Μη εμπλοκή εις πόλεμο. Ανεξαρτήτως ποιο είναι το σωστό. Δεν είναι θέμα να πούμε ότι δεν λαμβάνουν σωστή απόφαση ή όχι. Αλλά καλό θα ήταν να ήμασταν λίγο πιο επιθετικοί.

Αν τελικά τα υποβρύχια είχαν εμπλακεί με τα τουρκικά πλοία, θα μπορούσαν να επιφέρουν αποφασιστικό πλήγμα κατά της απόβασης στην Κύπρο;

Το υποβρύχιο διέθετε 13 τορπίλες. Αν είχα ποσοστό επιτυχίας 50% που είναι κάτι πολύ μικρό, σημαίνει ότι θα είχαν ακινητοποιηθεί ή βληθεί ή βυθιστεί 3 -4 ή και πέντε αντιτορπιλικά. Για εμένα αυτό ήταν ικανό να σταματήσει ό,τιδήποτε άλλο, γιατί δεν θα είχαν την υποστήριξη που χρειαζόντουσαν. Και αφού είμασταν δύο υποβρύχια, υπολογίζω ότι θα είχαμε επιφέρει ζημιά σε 6 έως 8 πλοία δικά τους. Νομίζω ότι δεν θα μπορούσαν να συνεχίσουν.

Όταν λάβατε το σήμα κύριε Γαβριήλ για την ανακοπή της πορείας του υποβρυχίου προς την Κύπρο, βρεθήκατε σε κάποιο δίλημμα να μην υπακούσετε; Τι πιστεύετε ότι θα είχε γίνει αν δεν υπακούγατε και πλέατε προς την Κύπρο;

Σε δίλημμα, βρέθηκα. Αυτό δεν σημαίνει ότι έπρεπε να παραβώ το σήμα. Διότι δεν είχα τα στοιχεία, δεν μπορούσα να εκτιμήσω την όλη κατάσταση με πληροφορίες, τι ακριβώς γινόταν. Τα στοιχεία αυτά όμως τα είχαν στο Αρχηγείο του Ναυτικού. Επομένως όσο και μέσα μου να ήθελα να παραβώ την εντολή, τελικά επεκράτησε η λογική του ότι δεν έπρεπε να την παραβώ και υπάκουσα στην εντολή. Χωρίς τούτο να σημαίνει ότι τελικά ήταν το σωστό. Και ως απεδείχθη μάλλον δεν ήταν το πιο σωστό που μπορούσε να γίνει. Αλλά είναι πολύ δύσκολο για έναν κυβερνήτη υποβρυχίου, προτού γίνει ένας πόλεμος, να προκαλέσει έναν πόλεμο μεταξύ Ελλάδος - Τουρκιας και να είναι αυτός ο οποίος θα είναι η αιτία να γίνει ένας πόλεμος. Εάν μεν νικούσαμε, σωστά θα είχα αποφασίσει. Εάν χάναμε, θα είχα αποφασίσει λάθος. Είναι μεγάλο το δίλημμα και μεγάλη η απόφαση που πρέπει να λάβεις για να παραβείς μια τέτοια εντολή. Εν καιρώ πολέμου υπάρχει η πιθανότητα να παραβείς αρκετές εντολές. Αλλά προτού κηρυχτεί πόλεμος, δεν νομίζω - γιατί μετά από τόσα χρόνια το σκέπτομαι και με απασχολεί - ότι θα έπρεπε να παραβώ την εντολή που είχα λάβει από το Αρχηγείο Ναυτικού, γιατί δεν είχα τις πληροφορίες, που έπρεπε να έχω.