Συμπληρώνονται σήμερα πενηνταέξι χρόνια από τη θυσία του Ευαγόρα Παλληκαρίδη, που στις 14 Μαρτίου 1957, σε ηλικία 19 ετών αντιμετώπισε θαρραλέα το ικρίωμα και έδωσε τη ζωή του για την ελευθερία της Κύπρου.
Λεπτομέρειες για τη ζωή του και τη συγκλονιστική θυσία του μπορείτε να διαβάσετε εδώ, γιατί σήμερα νομίζουμε ότι το ζητούμενο είναι άλλο. Ο καλύτερος τρόπος για να τιμήσει κανείς όσους θυσιάστηκαν για την ελευθερία δεν είναι να βγάζει επετειακούς λόγους, αλλά να μιμηθεί το παράδειγμά τους και να τιμήσει τις αξίες για τις οποίες θυσιάστηκαν.
Το ερώτημα λοιπόν, ιδίως μετά το αποτέλεσμα των πρόσφατων προεδρικών εκλογών στην Κύπρο, είναι: Πόση σχέση έχει πια ο κυπριακός λαός με τις αξίες για τις οποίες θυσιάστηκαν ο Γρηγόρης Αυξεντίου, ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης και τόσοι άλλοι;
Σίγουρα οι εποχές άλλαξαν, και μαζί τους άλλαξαν και οι άνθρωποι και οι ιδεολογίες. Ήταν κάποτε διαδεδομένη, ειδικά στην Ελλάδα, η άποψη ότι η ευζωία και η αυξανόμενη απόσταση από το 1974, σταδιακά άμβλυνε τα αντανακλαστικά της κυπριακής κοινωνίας, μείωνε την αγωνιστική διάθεση και θα έφερνε αργά ή γρήγορα ένα συμβιβασμό με τα τετελεσμένα του Αττίλα.
Έπειτα όμως ήρθαν ο Ισαάκ και ο Σολωμός, ήρθε το κίνημα των μοτοσυκλετιστών, ήρθε η νέα γενιά να αποδείξει ότι το "Δεν Ξεχνώ" δεν είναι κούφια διακήρυξη αλλά βίωμα του κυπριακού λαού και γνώμονας στις αποφάσεις του. Και ήρθε το 2004 το "Όχι" στο Σχέδιο Ανάν, πρώτα από τον Μεγάλο Τάσσο Παπαδόπουλο, και στη συνέχεια από το συντριπτικό 75% του κυπριακού λαού, για να στείλει τους λίγους εθελόδουλους ή αργυρώνητους πίσω στα λαγούμια τους και να κάνει περήφανο ολόκληρο τον Ελληνισμό. Ήρθε η ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση και η επιδέξια πολιτική εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων, για να ενδυναμώσουν την κυπριακή διαπραγματευτική θέση και να γιγαντώσουν τις ελπίδες για δίκαιη λύση.
Πού χάθηκαν όλα αυτά;
Τι μεσολάβησε ώστε η Κύπρος να αρνηθεί στον Τάσσο τη δεύτερη θητεία, να εκλέξει τον ανανικό Χριστόφια και στη συνέχεια, πριν λίγες εβδομάδες τον ανανικότερο Αναστασιάδη; Στον πρώτο γύρο των κυπριακών εκλογών, στις 18 Φεβρουαρίου, το 72% των Κυπρίων ψήφισαν τους ανανικούς υποψηφίους που πέρσαν στο δεύτερο γύρο, και μόλις το 25% την υποψηφιότητα Λιλλήκα. Πού πήγε το 75% του "Όχι" στο Σχέδιο Ανάν; Αυτή η αδιαμφισβήτητη πατριωτική πλειοψηφία, δε βλέπει τους μεγάλους κινδύνους που ανοίγονται τώρα μπροστά στην Κύπρο; Δε βλέπει το συσχετισμό της διάσωσης των κυπριακών τραπεζών με μια δυσμενή επίλυση του Κυπριακού, που ήδη συζητείται διεθνώς; Δε βλέπει τον κίνδυνο να μην ερωτηθεί καν για την αποδοχή του επόμενου σχεδίου Ανάν;
Κάποιοι λένε ότι το αποτέλεσμα του 2013, όπως και η ήττα του Τάσσου Παπαδόπουλου το 2008, οφείλεται στα κομματικά στεγανά, που παραμένουν ισχυρά στην Κύπρο, όπως παρέμεναν και στην Ελλάδα πριν την οικονομική κρίση. Και ότι, όπως και στην Ελλάδα, η κρίση θα σαρώσει τα στεγανά αυτά, ελευθερώνοντας τις πατριωτικές δυνάμεις του κυπριακού λαού. Πολλοί θεωρούν το 25% του Γ. Λιλλήκα ικανή "μαγιά" για το μέλλον. Εμείς παραμένουμε εξαιρετικά ανήσυχοι για την πενταετία Αναστασιάδη που μόλις αρχίζει - αλλά η ιστορία δεν τελειώνει, και η ελπίδα πεθαίνει τελευταία. Μερικές φορές, ο λαός αποδεικνύεται σοφότερος όλων.
Εμείς ως επίλογο θα θυμηθούμε το στίχο του Μόντη: "Να πάρουμε το τελευταίο σου βλέμμα, να μας κοιτάζει μην ξεστρατίσουμε..."
Σαν σήμερα, το 1955, άρχισε να γράφεται ένα νέο ελληνικό έπος, αυτό της ΕΟΚΑ, της ένοπλης οργάνωσης των Ελλήνων μαχητών της Κύπρου μας που γονάτισε, κυριολεκτικά, μια αυτοκρατορία και κέρδισε με τα όπλα της την πολυπόθητη Ένωση με τη Μητέρα Ελλάδα, την οποία όμως η τότε πολιτική ηγεσία ξεπούλησε, υπογράφοντας τις συνθήκες Ζυρίχης και Λονδίνου.
Του Παντελή Καρύκα
«Ορκίζομαι εις το όνομα της Αγίας και Ομοουσίου και Αδιαιρέτου Τριάδος να φυλάξω, θυσιάζων και την ιδίαν μου ζωήν, υποφέρων και τα πλέον σκληρά βάσανα, μυστικόν παν ότι γνωρίζω και θέλω ακούσει διά την υπόθεσιν της Ενώσεως της Κύπρου. Θα υπακούσω δε εις τας εκάστοτε διδομένας μοι διαταγάς». Με αυτόν τον όρκο, λίγοι «ρομαντικοί», ξεκίνησαν τον αγώνα και νίκησαν.
Η Κύπρος, στην μακραίωνη ιστορική της πορεία, γνώρισε πολλούς ξένους δυνάστες. Αποκόπηκε από τον εθνικό κορμό το 1191 μ.Χ. μετά την κατάληψή της από τους Σταυροφόρους της 3ης Σταυροφορίας. Από τότε πέρασε διαδοχικά στην κυριαρχία του οίκου των Λουζινιάν και μετά της Βενετίας. Το 1571 την κατέλαβαν οι Τούρκοι. Το 1878 οι Τούρκοι την παραχώρησαν στους Βρετανούς, με ετήσιο ενοίκιο 92.800 λιρών. Οι Κύπριοι αρχικά είδαν με καλό μάτι την αλλαγή αυτή, θεωρώντας ότι οι Βρετανοί θα επέτρεπαν, εν καιρώ έστω, την ένωσή τους με την Ελλάδα, όπως είχαν πράξει και με τα Επτάνησα. Σε όλη δε τη διάρκεια της βρετανικής κατοχής οι Έλληνες Κύπριοι δεν έπαψαν ποτέ να αποζητούν την ένωση με την Πατρίδα.
Το 1889 κυπριακή αντιπροσωπεία πήγε στο Λονδίνο και αξίωσε την ένωση με την Ελλάδα. Το 1895 πραγματοποιήθηκαν συλλαλητήρια σε όλο το νησί απαιτώντας την ένωση. Το ξέσπασμα του Ελληνοτουρκικού πολέμου, το 1897, προκάλεσε γενική κινητοποίηση στην Κύπρο και περισσότεροι από 6.000 Κύπριοι έσπευσαν να καταταγούν στον Ελληνικό Στρατό. Κύπριοι πολέμησαν με τον Σμολένσκη στην μάχη του Βελεστίνου, τη μόνη νικηφόρα για τα ελληνικά όπλα στον πόλεμο εκείνο. Νέα συλλαλητήρια έγιναν στο νησί το 1902 και το 1907, πάντα με το ίδιο αίτημα.
Το 1912-13 η έκρηξη των Βαλκανικών Πολέμων αναζωπύρωσε τους πόθους των Κυπρίων. Και τότε νέο κύμα εθελοντών από, την μεγαλόνησο πλημμύρισε την μητέρα Πατρίδα. Ωστόσο οι Βρετανοί όχι μόνο δεν σεβάστηκαν τα αισθήματα των Κυπρίων, αλλά το 1914, προσάρτησαν επίσημα την Κύπρο, ως κτήση του Στέμματος. Η λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, στον οποίο πολέμησαν 11.000 Κύπριοι υπέρ της ΑΝΤΑΝΤ, επανέφερε το ζήτημα της ένωσης. Το 1915 η Βρετανία έθεσε το θέμα παραχώρησης της Κύπρου στην Ελλάδα με τον όρο της εξόδου της χώρας στον πόλεμο υπέρ της ΑΝΤΑΝΤ. Η τότε ελληνική κυβέρνηση δεν αποδέχτηκε την πρόταση, καθώς οι Βρετανοί ζητούσαν παράλληλα την παραχώρηση από την Ελλάδα στην Βουλγαρία της ευρύτερης περιοχής της Καβάλας. Δηλαδή παραχωρούσαν μια ελληνική περιοχή στην Ελλάδα, στερώντας την από μια άλλη.
Το 1921, με αφορμή τα 100 χρόνια από την επανάσταση του 1821, σε ολόκληρη την Κύπρο ξέσπασαν πάνδημα συλλαλητήρια και διαδηλώσεις, πάντα με το ίδιο αίτημα, την ένωση με την Πατρίδα. Το 1928 νέα συλλαλητήρια συντάραξαν το νησί, με αφορμή την επέτειο των 50 χρόνων αγγλικής κατοχής της Κύπρου. Ένα χρόνο μετά κυπριακή αντιπροσωπεία, με επικεφαλής τον μητροπολίτη Κιτίου Νικόδημο, πήγε και πάλι στο Λονδίνο, απαιτώντας την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Οι Κύπριοι παράλληλα στράφηκαν και προς την ελληνική κυβέρνηση, αναζητώντας υποστήριξη, αλλά έκρουσαν θύρες κλειστές, από την τότε κυβέρνηση του εθνάρχη Βενιζέλου.
Απογοητευμένοι οι Κύπριοι από τους Βρετανούς και την ελληνική κυβέρνηση, αποφάσισαν να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους. Με ηγέτη πάντα τον μητροπολίτη Κιτίου, στις 21 Οκτωβρίου 1931, ο λαός της Λευκωσίας εξεγέρθηκε ανοικτά κατά των κατοχικών δυνάμεων. Ακολούθησαν φονικές συγκρούσεις. Οι διαδηλωτές λιθοβόλησαν το κυβερνείο, αλλά η επέμβαση του Βρετανικού Στρατού σάρωσε τους άοπλους Κύπριους, αφήνοντας δεκάδες νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες πίσω του. Η ελληνική κυβέρνηση και πάλι σιώπησε. Οι δε ηγέτες της εξέγερσης, με πρώτο τον μητροπολίτη Κιτίου, εξορίστηκαν. Ο τότε πρωθυπουργός της Ελλάδας, Ελευθέριος Βενιζέλος, αρνήθηκε να στηρίξει, έστω και φραστικά, την κυπριακή εξέγερση.
Ακολούθησε, μέχρι το 1940 μια περίοδος άγριας καταπίεσης των Κυπρίων, που διακόπηκε από την εμπλοκή της Ελλάδας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τότε οι Βρετανοί θυμήθηκαν και πάλι τους Κυπρίους και τους απεύθυναν συνεχείς εκκλήσεις να καταταγούν στον Βρετανικό Στρατό και να πολεμήσουν για την «Ελλάδα και την ελευθερία». Τον Μάιο του 1941, μετά και την κατάληψη της Κρήτης από τους Γερμανούς, η ελληνική κυβέρνηση και ο βασιλιάς Γεώργιος Β’ ζήτησαν από τον Τσόρτσιλ να επιτρέψει την εγκατάσταση τους στην Κύπρο και να προχωρήσει στην παραχώρηση του νησιού στην Ελλάδα, ως κίνηση καλής θέλησης. Και πάλι οι Βρετανοί «σύμμαχοι» αρνήθηκαν. Όταν δε έληξε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος κάποιοι φρόντισαν να κρατήσουν την ρημαγμένη Ελλάδα σε εμπόλεμη κατάσταση. Έτσι δεν ήταν δυνατό να διεκδικήσει την απελευθέρωση των αλύτρωτων εδαφών – Βόρεια Ήπειρος, Δωδεκάνησα, Κύπρος.
Τελικά οι Βρετανοί, όχι εύκολα, απέδωσαν στην Ελλάδα τα Δωδεκάνησα, το 1948. Για την Κύπρο όμως τήρησαν σιγή ιχθύος. Το 1950 η εθναρχούσα Εκκλησία της Κύπρου οργάνωσε παγκύπριο δημοψήφισμα με το ερώτημα της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα. Εδώ πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή. Οι Κύπριοι δεν ψήφισαν, ούτε αργότερα πολέμησαν, απλώς και μόνο για να διώξουν τους Βρετανούς από το νησί τους. Όλες τους ενέργειες ήταν στην κατεύθυνση της ένωσης με την μητέρα Ελλάδα. Με το όραμα της ένωσης πέθαναν όλα τα παλικάρια της ΕΟΚΑ και αγωνίστηκαν επί 4 χρόνια χιλιάδες Έλληνες, από τον Μακάριο και τον Γρίβα, μέχρι τον πλέον ταπεινό αγροφύλακα και ξυλοκόπο. Στο δε δημοψήφισμα το 95,7% των Κυπρίων – και των Τουρκοκυπρίων – τάχθηκε υπέρ της ένωσης με την Ελλάδα.
Ο Μακάριος παρέδωσε τους τόμους με τις υπογραφές των Κυπρίων τόσο στη βρετανική, όσο και στην ελληνική, κυβέρνηση και βουλή. Η κυβέρνηση Παπάγου άρχισε να πιέζει προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά οι Βρετανοί απάντησαν επιδεικτικά ότι στην περίπτωση της Κύπρου δεν μπορούσε να ισχύσει το δικαίωμα αυτοδιάθεσης! Επίσης, οι Βρετανοί προσπάθησαν να σταματήσουν τις διπλωματικές κινήσεις της ελληνικής κυβέρνησης, μέσω ΗΠΑ – τελικά τα διάφορα σχέδια Ανάν δεν ξεπροβάλουν και τόσο τυχαία. Ο δε πρέσβης των ΗΠΑ στην Αθήνα επισκέφτηκε τον πρωθυπουργό και του συνέστησε «σύνεση, για την ενότητα της Δύσης και για τη διαφύλαξη του ελληνικού γοήτρου». Μοιραία, οι Έλληνες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι μόνο η ένοπλη δράση θα έφερνε το ποθητό αποτέλεσμα. Με την σύμφωνη γνώμη του Παπάγου ιδρύθηκε η ΕΟΚΑ, στις 7 Μαρτίου 1953. Ο όρκος των 12 ιδρυτικών στελεχών δόθηκε στην οδό Ασκληπιού 36, στην Αθήνα, στο σπίτι του καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου, Γεράσιμου Κονιδάρη.
«Ορκίζομαι εις το όνομα της Αγίας και Ομοουσίου και Αδιαιρέτου Τριάδος να φυλάξω, θυσιάζων και την ιδίαν μου ζωήν, υποφέρων και τα πλέον σκληρά βάσανα, μυστικόν παν ότι γνωρίζω και θέλω ακούσει διά την υπόθεσιν της Ενώσεως της Κύπρου. Θα υπακούσω δε εις τας εκάστοτε διδομένας μοι διαταγάς». Τα λόγια αυτά πρόφεραν ένας προς ένας οι 12, με το δεξί χέρι ακουμπισμένο στην Καινή Διαθήκη. Η νέα αυτή Φιλική Εταιρεία προετοίμασε τον αγώνα που έμελλε να αρχίσει την 1η Απριλίου 1955. Παράλληλα όμως στην Κύπρο, ιδρύθηκε και η οργάνωση Κ.Α.Ρ.Η. (Κύπριοι Αγωνιστές Ριψοκίνδυνοι Ηγέτες). Τα μέλη της οργάνωσης ταξίδεψαν στην Κρήτη, με έξοδα του τότε αρχιεπισκόπου Αθηνών Σπυρίδωνα. Εκεί εκπαιδεύτηκαν σε τακτικές ανταρτοπολέμου από τους καπετάνιους της κρητικής αντίστασης κατά των Γερμανών, τους Μανώλη και Γιάννη Μπαντουβά. Άλλα μέλη της ίδιας οργάνωσης εκπαιδεύτηκαν στην Αθήνα, σε αίθουσα του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Η ομάδα αυτή ενσωματώθηκε στην ΕΟΚΑ, με την έναρξη του αγώνα. Η ΕΟΚΑ αποφασίστηκε να έχει πολιτικό αρχηγό τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο και στρατιωτικό αρχηγό των συνταγματάρχη Γρίβα. Οι δύο άνδρες σε όλο το διάστημα του αγώνα συνεργάστηκαν στενά και απολύτως επιτυχημένα, όπως κρίνεται εκ του αποτελέσματος. Μετά την άφιξη του Γρίβα στην Κύπρο, τον Νοέμβριο του 1954, τέθηκαν σε εφαρμογή τα σχέδια δράσης που είχαν ήδη καταρτισθεί από τον Γρίβα και εγκριθεί από τον Μακάριο και την ελλαδική κυβέρνηση. Ωστόσο, ενώ ο αγώνας της ΕΟΚΑ είχε ξεκινήσει, η ελληνική κυβέρνηση δέχτηκε να συμμετάσχει στην τριμερή σύσκεψη Βρετανίας, Ελλάδας και Τουρκίας για το Κυπριακό. Η Ελλάδα συμμετείχε κατόπιν πιέσεων, αποδεχόμενη όμως de facto, την εμπλοκή της Τουρκίας στην Κύπρο, όπως επιθυμούσαν οι Βρετανοί, πιστοί στην πολιτική τους του «διαίρει και βασίλευε».
Η τριμερής άρχισε στις 29 Αυγούστου και ολοκληρώθηκε στις 7 Σεπτεμβρίου, με την ελληνική πλευρά να εμμένει στην αρχή της αυτοδιάθεσης της Κύπρου, εγγυώμενη μάλιστα στην Βρετανία, ότι σε περίπτωση ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα, οι βρετανικές βάσεις στο νησί θα παρέμενα ως είχαν. Οι Βρετανοί όμως, έχοντας την πλήρη υποστήριξη των ΗΠΑ, όχι μόνο δεν συμφώνησαν, αλλά επιχείρησαν να βάλουν τους Τούρκους επιδιαιτητές στο πρόβλημα. Μια μέρα πριν τη λήξη δε της τριμερούς συνδιάσκεψης ο τουρκικός όχλος, «αυθόρμητα» κινούμενος πυρπόλησε, λεηλάτησε, κακοποίησε, κατέστρεψε οτιδήποτε ελληνικό στην Πόλη και στη Σμύρνη. Ούτε οι Έλληνες αξιωματικοί του Νατοϊκού στρατηγείου της Σμύρνης δεν γλίτωσαν.
Στη μεγαλόνησο όμως ο αγώνας είχε ανάψει και θα συνεχιζόταν με αμείωτη ένταση, μέχρι την τελική νίκη. Γιατί δεν πρέπει να λησμονεί κανείς ότι η ΕΟΚΑ νίκησε. Γονάτισε μια αυτοκρατορία. Την ταπείνωσε. Την εξευτέλισε.
Η ΕΟΚΑ πολέμησε όχι μόνο τους Βρετανούς αποικιοκράτες. Είχε επίσης να αντιμετωπίσει τους Τούρκους, αλλά δυστυχώς και ορισμένους Έλληνες. Οι Βρετανοί ήταν οι φυσικοί αντίπαλοι. Εναντίον τους επικεντρώθηκε η δράση της ΕΟΚΑ. Αυτοί, από την πλευρά τους, έσπευσαν να χαρακτηρίσουν ως τρομοκράτες τους μαχητές της ελευθερίας – κάθε ομοιότητα με το σήμερα δεν είναι τυχαία – και να τους αντιμετωπίσουν σαν να έχουν απέναντί τους κοινούς κατάδικους του ποινικού νόμου. Οι κρεμάλες και τα απάνθρωπα βασανιστήρια, στα οποία υπέκυψαν δεκάδες ηρωικοί αγωνιστές, αποτέλεσαν και θα αποτελούν παντοτινό στίγμα για την «πολιτισμένη» Αγγλία. Ιδιαίτερα άσχημη ήταν η κατάσταση όταν κυβερνήτης ανέλαβε ο στρατάρχης Χάρντιγκ. Ο απάνθρωπος αυτός άνδρας ήταν ο εμπνευστής της αγχόνης και δεν δίστασε να επιβάλει το στυγνότερο καθεστώς βίας σε όλο το νησί. Επί των ημερών του διαπράχθηκαν τα πλέον στυγνά εγκλήματα, ακόμα και απέναντι σε παιδιά. Ακόμα και τα μέτρα αυτά όμως δεν μπόρεσαν να τσακίσουν τον πόθο των Ελλήνων για την ελευθερία, για την ιερή ένωση.
Εχθρικά διακείμενοι απέναντι στον αγώνα της ΕΟΚΑ ήταν επίσης και οι Τουρκοκύπριοι, ή τουλάχιστον η πολιτικής τους ηγεσία, η οποία εξέφραζε την πολιτική της Άγκυρας. Οι Τουρκοκύπριοι συντάχθηκαν με την βρετανική διοίκηση. Πολέμησαν πλάι στους Βρετανούς, δολοφόνησαν Έλληνες πλάι στους Βρετανούς, αξιοποίησαν στο έπακρο τα δικαιώματα που τους παραχώρησαν οι Βρετανοί για να κερδίσουν «πόντους» έναντι της ελληνικής πλειοψηφίας, για όσο διάστημα θα διαρκούσε η βρετανική κατοχή, αλλά και ενόψει της διαγραφόμενης απελευθέρωσης του νησιού, που πληρωνόταν με ελληνικό αίμα.
Το χειρότερο όμως όλων ήταν η αντίδραση της ελληνικής αριστεράς έναντι του αγώνα της ΕΟΚΑ. Στηριγμένη στην γνωστή της ιδεοληψία δεν δίστασε να διαπράξει τρομακτικά ατοπήματα. Από την αρχή του αγώνα οι Βρετανοί επιδίωκαν να ανακαλύψουν ποιος ήταν ο αρχηγός της ΕΟΚΑ. Αυτό που δεν μπορούσαν να μάθουν από χείλη ξένα, το έμαθαν από ελληνικά. Στις 24 Απριλίου 1955, μιλώντας από τον ραδιοφωνικό, σταθμό «Ελεύθερη Ελλάδα», ο τότε γενικός γραμματέας του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης διέπραξε ένα ακόμα έγκλημα. Κατηγόρησε ανοικτά την δράση της ΕΟΚΑ και αποκάλυψε το όνομα του αρχηγού της, του συνταγματάρχη του Ελληνικού Στρατού, Γεώργιου Γρίβα. Αλλά και για τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο δήλωνε : «Ο συνθηκολόγος και διασπαστής Μακάριος δεν ντράπηκε και στο Μπαντούγκ ακόμα, όπου πήγε να διεκδικήσει τάχα λευτεριά για την Κύπρο, να προσφέρει στρατηγικές βάσεις στους Άγγλους. Πρέπει να ξεσκεπάσουμε τους εθνοπροδότες, κάτω από όποια μάσκα και αν παρουσιάζονται και έτσι να τους απομονώσουμε.
Τον ίδιο ολισθηρό δρόμο ακολούθησε και το κομμουνιστικό κόμμα Κύπρου, το ΑΚΕΛ, τουλάχιστον μέχρι το 1957. Τότε υποχρεώθηκε από τα πράγματα να αναθεωρήσει, θεωρητικά, τις θέσεις περί «τραμπούκων» και «ψευτοδιγενήδων».
Σαν σήμερα πριν 55 χρόνια, 14 Μαρτίου 1957, ένας νέος 19 ετών έδειξε το μεγαλείο της ελληνικής ψυχής και τη διαχρονική αντίστασή της σε πάσης φύσεως κατακτητές και τυραννίες... Λίγες ημέρες μετά τον Γρηγόρη Αυξεντίου, ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης έδωσε αυτοβούλως τη ζωή του στον αγώνα της Κύπρου για την αποτίναξη του αγγλικού ζυγού και την Ένωση της Μεγαλονήσου με τη μητέρα Ελλάδα.
Γεννήθηκε στις 27 Φεβρουαρίου 1938 στο χωριό Τσάδα, της επαρχίας Πάφου. Μπήκε νωρίς στον αγώνα, από τα μαθητικά του χρόνια κιόλας. Το 1953, σε ηλικία 15 ετών, κατεβάζει και τεμαχίζει την αγγλική σημαία στο Κολέγιο της Πάφου, κατά την ημέρα στέψης της Βασίλισσας Ελισάβετ στο Λονδίνο. Δύο χρόνια αργότερα, συλλαμβάνεται ως μέλος της νεολαίας της ΕΟΚΑ, επειδή συμμετείχε σε παράνομη πορεία.
Στις 18 Δεκεμβρίου 1956 συλλαμβάνεται εκ νέου και κατηγορείται για κατοχή και διακίνηση παράνομου οπλισμού. Η δίκη του ορίζεται για τον Μάρτιο του 1957. Στη διάρκεια της ακροαματικής διαδικασίας δεν αφήνει περιθώρια στους δικηγόρους του για να τον υπερασπιστούν. Παραδέχεται την ενοχή του, με αξιοθαύμαστο τρόπο: «Γνωρίζω ότι θα με κρεμάσετε. Ό,τι έκαμα το έκαμα ως Έλλην Κύπριος όστις ζητεί την Ελευθερίαν του. Τίποτα άλλο».
Την επομένη της καταδίκης του Παλληκαρίδη σε θάνατο, ο κόσμος ξεσηκώνεται για να σώσει τον νεαρό μαθητή. Οι εκκλήσεις για την απονομή χάριτος από την Ελλάδα, την Αγγλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες απορρίπτονται από τον άγγλο κυβερνήτη Τζον Χάρντινγκ και την αγγλική διπλωματία.
Ο Βαγορής, όπως ήταν το χαϊδευτικό του, δεν πτοείται. Στο τελευταίο γράμμα του δηλώνει: «Θ' ακολουθήσω με θάρρος τη μοίρα μου. Ίσως αυτό να 'ναι το τελευταίο μου γράμμα. Μα πάλι δεν πειράζει. Δεν λυπάμαι για τίποτα. Ας χάσω το καθετί. Μια φορά κανείς πεθαίνει. Θα βαδίσω χαρούμενος στην τελευταία μου κατοικία. Τι σήμερα, τι αύριο; Όλοι πεθαίνουν μια μέρα. Είναι καλό πράγμα να πεθαίνει κανείς για την Ελλάδα. Ώρα 7:30. Η πιο όμορφη μέρα της ζωής μου. Η πιο όμορφη ώρα. Μη ρωτάτε γιατί.»
Τα μεσάνυχτα της 13ης Μαρτίου 1957 οδηγείται στην αγχόνη. Τραγουδά τον Εθνικό Ύμνο. Δύο λεπτά αργότερα (14 Μαρτίου) η καταπακτή ανοίγει και ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης περνά στην αιωνιότητα.
Ανεγέρθηκε στα Κρατητήρια Κοκκινοτριμιθιάς προς τιμήν 13 αγωνιστών της ΕΟΚΑ.
Αύριο Κυριακή, 24 Οκτωβρίου, μετά τη Θεία Λειτουργία που θα τελεστεί στον ιερό ναό Αγίου Ελευθερίου, στα Κρατητήρια Κοκκινοτριμιθιάς, θα γίνουν τα αποκαλυπτήρια του Μνημείου των αγωνιστών της ΕΟΚΑ που πέθαναν συνεπεία βασανιστηρίων στη διάρκεια κράτησής τους σε βρετανικά κρατητήρια. Το μνημείο, που βρίσκεται σε κεντρικό σημείο των Κρατητηρίων Κοκκινοτριμιθιάς, αποτελείται από τον «Ανδριάντα του Αγωνιστή» και δύο πλάκες στις οποίες αναγράφονται τα ονόματα των τιμωμένων. Ο «Ανδριάντας του Αγωνιστή» είναι προσφορά του μεγάλου Κύπριου καλλιτέχνη Γιώργου Μαυρογένη. Τα αποκαλυπτήρια θα τελέσει ο Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος.
Ο Πρόεδρος του Συνδέσμου Πολιτικών Κρατουμένων ΕΟΚΑ 1955-1959, Γιάννης Σπανός, εξήγησε στη «Σ» την τακτική των βασανιστηρίων των Άγγλων στην Κύπρο.
«Είναι τακτική που η αποικιοκρατία καθιέρωσε από αιώνων, στην προσπάθειά της να μακραίνει τον κατοχικό χρόνο, σε χώρες που πατούσε με το δόλο και τον πόλεμο». «Ο λαός μας», συνεχίζει, «έχει εμπειρίες βάναυσης κακοπάθειας που προκαλούν ακόμα αισθήματα φρίκης, όταν η μνήμη επιστρέφει στην τετραετία του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ και η ψυχή συγκλονίζεται στη θέα των ανακριτηρίων της Ομορφίτας, του Σεραγίου, των αστυνομικών σταθμών Αμμοχώστου και Πλατρών και του λεγόμενου Red House. Γιατί εκεί ακριβώς βρικολάκιασαν οι αποκτηνωμένοι βασανιστές της μεσαιωνικής εξέτασης και των ανακριτών της Γκεστάπο και των Ες- Ες του Χίτλερ».
Οι βασανιστές και τα βασανιστήρια
Αναφερόμενος στους Άγγλους βασανιστές και σε ορισμένα από τα βασανιστήρια που υπέβαλλαν τους Αγωνιστές της ΕΟΚΑ, ο κ. Σπανός είπε ότι, «οι Άγγλοι βασανιστές -Μέρλιν, Μακλόκλαν, Σέιβορι, Λιντς, Γουίλαρντ, Μπερτζ, ΜακΚάουαν, Γκριν, Μάθιου, Μπάρλοου, Κεβόι, ΜακΚόρμικ, Σίμψον, Γουέμπ, Πρέτικαστ- αποδείχτηκαν με τη βαναυσότητά τους μορφές αποτρόπαιης βαρβαρότητας, η δε αγριότητά τους θα παραμείνει στίγμα μελανό στο διηνεκές, που θα καταδικάζει στην ιστορία του πολιτισμού τη χώρα τους. Τα χέρια τους είχαν μετατραπεί σε τανάλιες θανάτου. Η απανθρωπιά τους υπερέβη κάθε φαντασία σκληρότητας».
Εφιαλτικές ήταν οι μέθοδοι βασανισμών, όπως μας διηγήθηκε ο Γιάννης Σπανός και όπως καταγράφονται στους τρεις τόμους του έργου του «ΕΟΚΑ έτσι πολεμούν οι Έλληνες».
«Πέρα από τα γρονθοκοπήματα "υποδοχής", τις κλοτσιές και τις ξυλιές, εφάρμοσαν κτηνώδη μαρτυρία. Ο Μπερτζ, ο Λιντς, ο Γουίλαρντ, εμφανίζονταν αιφνίδια στην πόλη, απέκοπταν την κυκλοφορία, συνελάμβαναν πολίτες, τους μετέφεραν στο κακόφημο Special Branch (ειδικός κλάδος της αστυνομίας) και μετέτρεπαν τα κορμιά τους σε ματωμένες σάρκες με σπασμένα κόκαλα. Στην Ομορφίτα οι αποτρόπαιοι Μέρλιν και Μακλόκλαν γύμνωναν τους αγωνιστές, τους έδεναν με χειροπέδες μ’ ανοιχτά χέρια και πόδια, τους έδερναν, τους έβαζαν ρούχο στο πρόσωπο και τους έπνιγαν με ούρα, πετρέλαιο, νερωμένα πριονίδια, όπως επίσης τους διαπερνούσαν ηλεκτρικό ρεύμα στα σώματά τους, τους χτυπούσαν στα γεννητικά όργανα, τους βύθιζαν τα κεφάλια σε κουβάδες, τους φορούσαν ανάποδη σακούλα που γέμιζε σιγά-σιγά νερό, τους κρέμαγαν από ψηλά με βρόχο.Στο Ξερό και στις Πλάτρες ο Σέιβορι πετούσε στο παγωμένο νερό επί ώρες τους ανθρώπους, τους ανάγκαζε να τρώνε αλάτι, να πίνουν νερό με χωνί από τη μύτη κι ύστερα τους γρονθοκοπούσε στο στομάχι να κάνουν εμετό.Έκλειναν το κεφάλι σε τενεκέ και χτυπούσαν με πλήκτρα να τρελάνουν τον ανακρινόμενο. Βύθιζαν γυαλιά σπασμένων ποτηριών στα νύχια, ξερίζωναν δόντια, έμπηγαν ξύλα στο κορμί».
Αυτοί που βρήκαν μαρτυρικό θάνατο για την ελευθερία
Συνολικά 13 αγωνιστές της ΕΟΚΑ πέθαναν στα κρατητήρια μετά από κτηνώδη βασανιστήρια στα χέρια των παρανοϊκών Άγγλων.
Γιώργος Νικολάου: 26 χρόνων από τον Κάτω Πύργο. Έγγαμος, πατέρας δύο ανήλικων παιδιών. Του είχαν συνθλίψει τα γεννητικά όργανα. Τον είχαν δεμένο στην παγωμένη θάλασσα όλο το νοεμβριανό βράδυ της 12ης του μηνός, 1956. Έσπασαν τα οστά των ποδιών του. Τον πότισαν πετρέλαιο με πριονίδια. Τον σκότωσαν με πνιγμό. Ύστερα τον πυροβόλησαν.
Ανδρέας Παναγιώτου: 28 χρόνων από τον Πολύστυπο. Έγγαμος, τον σκότωσαν προκαλώντας του ενδοκρανιακές αιμορραγίες στους θαλάμους βασανιστηρίων των Πλατρών στις 19/11/56.
Νίκος Γεωργίου: 39 χρόνων, τον σκότωσαν με αδιάκοπο ξυλοδαρμό στις 25 Ιανουαρίου 1957, στους θαλάμους βασανιστηρίων των Πλατρών.
Θεοδόσης Χατζηθεοδοσίου: 34 χρόνων από τους Στύλλους. Τον σκότωσαν στο ίδιο του το σπίτι στις 18/12/57, μετά από φρικτά βασανιστήρια. Ύστερα τον πυροβόλησαν, αφού τον έβγαλαν έξω στο δρόμο, διατεινόμενοι ότι επιχείρησε ν΄ αποδράσει.
Στέλιος Τριταίος: 28 χρόνων από τον Πύργο Τηλλυρίας. Έγγαμος, πατέρας δύο παιδιών. Τον βασάνισαν σε στρατόπεδο ανάμεσα Ξερού - Πεντάγυιας. Του προκάλεσαν ανεπανόρθωτη καρδιακή βλάβη, χτυπώντας τον με αλυσίδες στο στήθος.
Πλάτωνας Στυλιανού: 36 χρόνων από το Βουνί. Έγγαμος, πατέρας έξι παιδιών. Τον σκότωσαν με χτυπήματα στο κεφάλι, από βασανιστήρια που άρχισαν στο σπίτι του και συνεχίστηκαν στα κρατητήρια Λεμεσού, αφού του έβγαλαν τα νύχια στις 4/8/58.
Λουκάς Λουκά: 17 χρόνων, μαθητής από την Αγία Νάπα. Τον σκότωσαν σε δρόμο του Βαρωσιού στις 3/10/58 στη διάρκεια του πογκρόμ. Οι Άγγλοι την ίδια μέρα τραυμάτισαν 200 πολίτες. Ένα κοριτσάκι, η Ιωάννα Ζαχαριάδου, πέθανε από τρόμο.
Σπύρος Χατζηγιακουμής: 28 χρόνων από την Κυθρέα. Έγγαμος, πατέρας τεσσάρων ανήλικων παιδιών. Τον σκότωσαν στους θαλάμους βασανιστηρίων, στις 16/10/58, με χτυπήματα σανίδας όπου κάρφωσαν βελόνες.
Γιώργος Χριστοφόρου: 18 χρόνων από την Έμπα. Τον σκότωσαν σε βασανιστήρια στις 20/11/58.
Παναγιώτης Χρυσοστόμου: 37 χρόνων από τους Στύλλους. Τον σκότωσαν με χτυπήματα, αφού άρχισαν να τον βασανίζουν μπροστά στη σύζυγο και τα έξι ανήλικα παιδιά του, σε στρατόπεδο στις 3/10/58.
Νικόλαος Γιάγκου: 24 χρόνων από τη Ζώδια. Τον βασάνισαν μέχρι θανάτου στον αστυνομικό σταθμό της Λεύκας, στις 9/10/58.
Πρόδρομος Ξενοφώντος: 17 χρόνων από το Αγριδάκι. Τον σκότωσαν με βασανιστήρια σε κρατητήρια στο Ζέφυρο της Κερύνειας. Πέθανε από ράγισμα κρανίου από σιδερένιο στεφάνι. Προηγουμένως του έβγαλαν τα νύχια, στις 12/11/58.
Βασίλης Αλεξάνδρου: 33 χρόνων από το Λιμνάτι. Έγγαμος, πατέρας τριών παιδιών. Πέθανε μετά από βασανιστήρια στο Λανίτειο Γυμνάσιο και στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Πολεμίου, στις 21/11/58.
Θύματα βασανισμών που επέζησαν
Ωστόσο, εκτός από τους 13 αγωνιστές που πέθαναν στα βασανιστήρια, πολλά μέλη της ΕΟΚΑ έτυχαν φρικιαστικών βασανιστηρίων. Μεταξύ αυτών, ο Νίκος Κόσης, τότε αγωνιστής-τομεάρχης της ευρύτερης περιοχής Μόρφου και χωριών της υπαίθρου Λευκωσίας και κατόπιν υπουργός Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης.
Ο Νίκος Κόσης λέει χαρακτηριστικά: Με συνέλαβαν στο Δάλι στις 8 Δεκεμβρίου 1956. Εκείνη τη μέρα ήμουν με τον Γρηγόρη Αυξεντίου στον Αγρό. Επέστρεψα, δεν μπορούσα να μπω στη Λευκωσία γιατί είχε επιβληθεί «κέρφιου» για άντρες κάτω των 25 χρόνων και πήγα στο Δάλι. Εκεί, κατόπιν προδοσίας, συνελήφθηκα και μεταφέρθηκα στο Σπέσιαλ Μπραντς Λευκωσίας. Από την ώρα που με συνέλαβαν μέχρι που με πήραν στα Κρατητήρια Κοκκινοτριμιθιάς, μιλούμε για 13-14 μέρες, με υπέβαλλαν σε σκληρά βασανιστήρια.
Ο κυριότερος βασανιστής μου, λυπάμαι να το πω, ήταν ένας Κύπριος, δικός μας, πράκτορας των Άγγλων. Ο Ονησίφορος Καστορής. Τον χρησιμοποιούσαν οι Άγγλοι για τα βασανιστήρια. Βέβαια με βασάνιζαν, παράλληλα με τον Καστορή, ο Λιντς, ο Γουίλαρντ και ορισμένοι άλλοι. Ένας-δυο Τούρκοι, μπορώ να πω ότι με βασάνιζαν λιγότερο από τους Άγγλους και από το δικό μας τον Κύπριο, τον Έλληνα. Τα βασανιστήρια ήταν τρομερά, ήταν απίστευτα (Έργο: «ΕΟΚΑ έτσι πολεμούν οι Έλληνες», τόμος Γ, σελ. 72-73). http://www.sigmalive.com/simerini/politics/reportaz/318600
Στείλτε μας τα άρθρα σας, την κριτική και τα σχόλια σας, στο:
enkripto@gmail.com
“Κι αν είναι κ’ έρθουνε χρόνια δίσεχτα, πέσουν καιροί οργισμένοι, κι όσα πουλιά μισέψουνε σκιασμένα, κι όσα δέντρα, για τίποτ’ άλλο δε φελάν παρά για μετερίζια, μη φοβηθείς το χαλασμό.
Φωτιά! Τσεκούρι! Τράβα!, ξεσπέρμεψέ το, χέρσωσε το περιβόλι, κόφτο, και χτίσε κάστρο απάνω του και ταμπουρώσου μέσα, για πάλεμα, για μάτωμα, για την καινούργια γέννα, π’ όλο την περιμένουμε κι όλο κινάει για νάρθει, κι’ όλο συντρίμμι χάνεται στο γύρισμα των κύκλων!..
Φτάνει μια ιδέα να στο πει, μια ιδέα να στο προστάξει,κορώνα ιδέα , ιδέα σπαθί, που θα είναι απάνου απ’ όλα!"
Κωστής Παλαμάς
«Όσοι το χάλκεον χέρι βαρύ του φόβου αισθάνονται,ζυγόν δουλείας ας έχωσι·
θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία»
Α.Κάλβος
«Τι θα πει ραγιάς;Ραγιάς είναι εκείνος που τρέμει από τον φόβο τον Τούρκο, που είναι σκλάβος του φόβου του, που θέλει να ζήσει όπως και να είναι. Που κάνει τον ψόφιο κοριό για να μην τον πατήσει κάποιος. Την ραγιαδοσύνη του την ονομάζει αναγκαία φρονιμάδα».
