Ημέρα Μνήμης για τη Γενοκτονία των Ελλήνων στο Μικρασιατικό Πόντο

1. Μία οφειλόμενη πράξη χρέους

Η διερεύνηση της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου από το νεοτουρκικό και κεμαλικό καθεστώς αποτέλεσε ένα ζήτημα ταμπού για την ελληνική ιστορική και πολιτική επιστήμη. Το ελληνοτουρκικό σύμφωνο φιλίας του 1930, η ταυτόχρονη ένταξη της Ελλάδας και της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ το 1952, [1]αλλά και σύγχρονα η αποκαλούμενη προσέγγιση των δύο κρατών, αποτέλεσαν σημεία σταθμοί (και) για το Ποντιακό ζήτημα. Είναι αυτές οι παράμετροι «που η Γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού δεν απέκτησε τη δικαίωση που επιβαλλόταν να αποκτήσει», όπως τονίζει ο συγγραφέας στην εισαγωγή του. [2] Αφενός γιατί το πολιτικό κλίμα δεν επέτρεψε να διερευνηθεί το έγκλημα των μαζικών δολοφονιών εναντίων των Ελλήνων, αφετέρου όταν αυτό έγινε μετά από πρωτοβουλία επιστημόνων και διανοουμένων ως ελάχιστο χρέος έναντι της συλλογικής μνήμης, αντιμετώπισε ένα πολύ εχθρικό περιβάλλον.

Ωστόσο μετά από αγώνες και προσπάθειες πολλών ετών από Πόντιους της δεύτερης γενιάς και συλλόγους του εσωτερικού και του εξωτερικού, το Ελληνικό κοινοβούλιο αναγνώρισε το 1994 τη γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου, θεσπίζοντας την 19η Μαΐου ως ημέρα μνήμης και τιμής. Ο νόμος για την αναγνώριση του μαζικού εγκλήματος ήταν από μόνος του ένα σταθμός στη νεώτερη ελληνική ιστορία, ότι πιο πολύτιμο ίσως είχε να προσφέρει το ελλαδικό κράτος προς τα θύματα της εκκαθάρισης από την ιστορική πατρίδα και προς τους απογόνους τους, τους πρόσφυγες που έφτασαν ρακένδυτοι στην Ελλάδα και παρόλα αυτά συνεισέφεραν στο ελληνικό πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό γίγνεσθαι.

Η αναγνώριση της γενοκτονίας από τη Βουλή των Ελλήνων είχε πολλές συνιστώσες και άλλες τόσες προτεραιότητες. Η προστασία της 19ης Μαΐου ως ημέρας μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου, «πράξη καθήκοντος προς την ιστορία και πράξη ευθύνης απέναντι στις νεότερες γενιές των Ελλήνων», [3] η διεθνοποίησή της σε όλα τα επίπεδα (αναγνώριση από την Τουρκία, η καταπάτηση δικαιωμάτων των ποντιόφωνων που ζουν στην Τουρκία και ιδιαίτερα στον τόπο διαβίωσής τους στον Πόντο), η εγκατάσταση των Ποντίων προσφύγων από την τ. Σοβιετική Ένωση στην Ελλάδα, η τεκμηρίωση της γενοκτονίας.

Για λόγους που είναι γνωστοί και κατανοητοί όπως αναφέραμε παραπάνω και συνδέονται με συμφέροντα ξένα με τη μνήμη και την πραγματική φιλία μεταξύ των λαών η απόφαση της εθνικής αντιπροσωπείας για την έκδοση των ντοκουμέντων της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου, δεν υλοποιήθηκε άμεσα. Έτσι πέρασαν 10 ολόκληρα χρόνια ώσπου η Ελληνική Βουλή να εκδώσει το βιβλίο του καθηγητή πανεπιστημίου Κωνσταντίνου Φωτιάδη, το οποίο τεκμηρίωσε τις δολοφονίες 353000 Ελλήνων στον Πόντο το διάστημα 1916-1923.

Το βιβλίο χωρίζεται σε 13 κεφάλαια τα οποία καλύπτουν την ιστορία των Ελλήνων του Πόντου, την εθνολογική κατάσταση στην περιοχή, τις οθωμανικές μεταρρυθμίσεις και το νεοτουρκικό καθεστώς, το οποίο στράφηκε εναντίον των Ελλήνων (και των Αρμενίων), το πρόγραμμα του κεμαλικού καθεστώτος για την εθνοκάθαρση στον Πόντο. Το βιβλίο περιλαμβάνει πρωτογενείς πηγές, καρπός της πολύχρονης έρευνας του συγγραφέα σε κρατικά αρχεία της πρώην ΕΣΣΔ, της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Μ. Βρετανίας, της Αυστρίας, της Ιταλίας, του Βατικανό, της Κοινωνίας των Εθνών και της Ελλάδας, ενώ παρατίθεται και πλούσια βιβλιογραφία και αρθρογραφία, ελληνική και ξένη.



2.Το αδίκημα

Η γενοκτονία των Ποντίων (1916 – 1923) με τα πάνω από 353.000 θύματα, αποτελεί μία μεγάλη γενοκτονία του 20ου αιώνα. Ο όρος γενοκτονία όπως διαμορφώθηκε μετά το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, σημαίνει τη μεθοδική εξολόθρευση, ολική ή μερική, μιας εθνικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας και πρόκειται για ένα πρωτογενές έγκλημα, το οποίο δεν έχει συνάρτηση με πολεμικές συγκρούσεις. Ο μερικός ή ολικός αφανισμός μιας εθνικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας εμπίπτει, σύμφωνα προς το άρθρο 1 της ειδικής Σύμβασης, την οποία έχει ψηφίσει η Γενικής Συνέλευση του ΟΗΕ το 1948 στο έγκλημα της γενοκτονίας, διακρινόμενο από τα εγκλήματα πολέμου, αφού «δεν παραβιάζει μόνον τους πολεμικούς κανόνες, αλλά το ίδιο αποτελεί έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, εφόσον δεν αναπέμπει σε συγκεκριμένα άτομα ή έθνος, αλλά αφορά ολόκληρη την ανθρωπότητα». [4] Έτσι η γενοκτονία αποτελεί το βαρύτερο έγκλημα σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, για το οποίο μάλιστα δεν υπάρχει παραγραφή. Αυτός ο οποίος διαπράττει τη γενοκτονία δεν εξοντώνει μια ομάδα για κάτι που έκανε, αλλά για κάτι που είναι, στην περίπτωση των Ελλήνων του Πόντου, επειδή ήταν Έλληνες και Χριστιανοί.

Η 19η Μαΐου 1919 ημερομηνία την αποβίβασης του Μουσταφά Κεμάλ στη Σαμψούντα, είναι η αρχή για τη δεύτερη και πιο σκληρή φάση της Ποντιακής Γενοκτονίας. Η τρομοκρατία, τα εργατικά τάγματα, οι εξορίες, η εξάλειψη της Ποντιακής ηγεσίας στην Αμάσεια το 1921, [5]οι πυρπολήσεις των χωριών, οι βιασμοί, οι μαζικές δολοφονίες, ανάγκασαν τους Έλληνες του Πόντου να εγκαταλείψουν τις προαιώνιες εστίες τους και να μετοικήσουν μετά από εξοντωτικές πορείες, στην Ελλάδα, στη ΕΣΣΔ, το Ιράν, στη Συρία, και αλλού (Αυστραλία, ΗΠΑ) ή ως μέσο αυτοάμυνας να αναληφθεί αντιστασιακή δράση εναντίον του οργανωμένου σχεδίου εξόντωσης. Έχει γίνει πλέον σήμερα αντιληπτό ότι τα θύματα της γενοκτονίας θα ήταν πολύ περισσότερα, αν δεν υπήρχε το ποντιακό αντάρτικο. [6]Τον επίλογο της ποντιακής γενοκτονίας αποτελεί ο βίαιος ξεριζωμός των επιζώντων μετά το 1922-1923.
________________________________________

[1] Μαλκίδης Θ. Η πολιτική της Ελλάδας και της Τουρκίας μετά την ένταξή τους στο ΝΑΤΟ. Αθήνα 2000, σ.45.
[2] Φωτιάδης, Κ. Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου. Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία Αθήνα 2004, σ.16
[3] Πρόλογος του πρώην προέδρου της Βουλής των Ελλήνων Α. Κακλαμάνη. Φωτιάδης, Κ. ο.π σ.11.
[4] Destexhe, A., Rwanda and genocide in the Twentieth Century, New York , New York University Press. 1996, p. 2
[5] Φωτιάδης, Κ. οπ. Κεφάλαιο Ι΄ Το Μαρτυρολόγιο 1921, σ. 365-419.
[6] Βλ. Φωτιάδης, Κ. οπ. κεφάλαιο ΙΓ¨ σ. 457 κ.ε καθώς και για τις ευθύνες των ελλαδικών κυβερνήσεων.
Θεοφάνης Μαλκίδης


Και το βιβλίο του Κ. Φωτιάδη Ιστορία του Ποντικού Ελληνισμού:

Ιστορία Του Ποντιακού Ελληνισμού