Πολυπολιτισμικές κοινωνίες και η περίπτωση της Τουρκίας

Οι δυτικές κοινωνίες τα τελευταία χρόνια διακατέχονται από μια «πολυπολιτισμική» μόδα. Ένα μοντέλο που πολλοί θεωρούν αποτυχημένο ενώ πολλοί άλλοι το βλέπουν σαν την φυσική εξέλιξη της παγκοσμιοποιημένης νέας πραγματικότητας.

Οι περισσότεροι υποστηρικτές της «πολυπολιτισμικότητας» αναφέρονται στην θετική δυναμική που παρέχει η πρόσμιξη διαφορετικών πολιτισμών, το μπόλιασμα διαφορετικών χρωμάτων και τρόπων ζωής, που αναμφίβολα ομορφαίνει και ίσως αναβαθμίζει μια κοινωνία. Τουλάχιστον ως προς το πολύ σημαντικό κομμάτι των τεχνών και των γραμμάτων που θα μπορούσαμε να πούμε ότι αποτελούν το «συναίσθημα» μιας κοινωνίας.

Καλώς ή κακώς όμως, πολιτισμός δεν είναι μόνο η κουζίνα, η μουσική, οι τέχνες και οι καθημερινές συνήθειες. Όλα αυτά είναι βέβαια πολιτισμικά στοιχεία, αλλά στοιχεία που σχετίζονται κατά κυριότερο λόγο με τον τόπο κάθε λαού, το κλίμα, την γεωγραφία και όλα όσα καθορίζουν την καθημερινότητα μας.

Αν περιορίσουμε τον πολιτισμό σε αυτά τα χαρακτηριστικά τότε η Ευρωπαϊκή Ένωση θα μπορούσε να θεωρηθεί μια «πολυπολιτισμική» κοινωνία μόνο και μόνο αν αναλογιστεί κάποιος τους Ευρωπαίους κατοίκους της και τα διαφορετικά πολιτιστικά χαρακτηριστικά που έχουν μεταξύ τους. Δεν είναι όμως. Είναι απλά πολυφυλετική.Όχι «πολυπολιτισμική».

Η ουσία του όρου πολιτισμός δεν είναι οι τέχνες και οι καθημερινές συνήθειες. Δεν είναι το «συναίσθημα» που αναφέραμε πιο πάνω, είναι η «λογική» που αποτελεί και τον κορμό. Είναι ένας πολύ συγκεκριμένος πυρήνας αξιών που καθορίζουν τους κανόνες μιας κοινωνίας, την συμπεριφορά των μελών της ανάμεσα τους και ως προς την κοινωνία, και βάζουν τις βάσεις για το «πολιτισμικό περιτύλιγμα» των τεχνών και των γραμμάτων.
Εδώ βλέπουμε ότι οι δυτικές κοινωνίες ορίζονται από μια σειρά αξιών όπως η Ισότητα, η Ισονομία, το Κράτος Δικαίου, η Ελευθερία του λόγου και της έκφρασης, η Δημοκρατία, η Ανεξιθρησκία, η ιδιωτική περιουσία, και ο διαχωρισμός Πολιτικής, Στρατιωτικής και Θρησκευτικής εξουσίας.

Ας δούμε τώρα τον πυρήνα αξιών της άλλης κυρίαρχης πολιτισμικής παρουσίας στο «πολυπολιτισμικό» μοντέλο που παρατηρούμε στις δυτικές κοινωνίες σήμερα. Τον Ισλαμικό πολιτισμό.
Το Ισλάμ είναι χτισμένο γύρω από την Θρησκεία. Δεν έχει ισότητα για τις γυναίκες και τους αλλόθρησκους, δεν έχει Κράτος Δικαίου αλλά έχει τον Ισλαμικό νόμο, την Σαρία. Έχει επίσης βαθιά στο αξιακό του σύστημα διάχυτη μια φυσική (για το Ισλάμ) ανισότητα με ανώτερες και κατώτερες τάξεις και κάστες. Δεν υπάρχει σαφής διαχωρισμός πολιτικής και θρησκευτικής εξουσίας και όπου υπάρχει η θρησκευτική είναι πάντα υπεράνω στα μάτια του κόσμου. Φυσικά και οι ελευθερίες στον λόγο, την έκφραση και τις ιδεολογικές επιλογές είναι κάτι που καθορίζεται αυστηρά από την θρησκεία.

Είναι λίγο πολύ προφανές ότι τα δύο αυτά αξιακά συστήματα είναι ασύμβατα και αδύνατον να συνυπάρχουν σε μια κοινωνία. Αυτό με την σειρά του κάνει και τον όρο «πολυπολιτισμική» για μια κοινωνία οξύμωρο. Πολυφυλετική ναι, πολυπολιτισμική όχι.

Το παράδειγμα της Τουρκίας
Η Τουρκία είναι το μόνο κράτος που θα μπορούσε κανείς να πει ότι έχει, ή τουλάχιστον προσπαθεί, να εφαρμόσει ένα πολυπολιτισμικό μοντέλο που παντρεύει τον κοσμικό χαρακτήρα του Δυτικού πολιτισμού με τον Ισλαμικό χαρακτήρα του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού της.

Έχοντας από την ίδρυση της ένα μίγμα πολιτών και από τα δύο πολιτισμικά συστήματα, αρχικά η Τουρκία έκανε την επιλογή του κοσμικού μοντέλου ως κυρίαρχου για την κοινωνία της. Αυτό μοιραία οδήγησε σε μια καταπίεση του Ισλαμικού στοιχείου, το οποίο δεν θέλησε ποτέ να περάσει στο Δυτικό αξιακό σύστημα, και παρέμενε σιωπηλό, μην έχοντας τρόπο έκφρασης ή χάνοντας τον με καταπιεστικό τρόπο όποτε έκανε αισθητή την παρουσία του.

Αρχικά αυτό το μοντέλο, και για όσο υπήρχαν στην Τουρκία μεγάλες μη Μουσουλμανικές πληθυσμιακές ομάδες (Έλληνες, Αρμένιοι, Εβραίοι), με πλούτο και άρα δύναμη στα χέρια τους, μπορούσε να ισορροπήσει. Όμως με την πάροδο του χρόνου και την απομάκρυνση των μη Μουσουλμανικών πληθυσμών και την αντικατάσταση της αρχικά μη Μουσουλμανικής και δυτικής προέλευσης και σκέψης Τουρκικής μεσαίας τάξης από μια νέα πιο Ισλαμική, οι ισορροπία αυτή άρχισε να αλλάζει.

Μοιραία τα τελευταία χρόνια, λόγω αυτής της ανατροπής της ισορροπίας ανάμεσα στην δύναμη των Δυτικών και Ισλαμικών δυνάμεων στην Τουρκία, οι τελευταίες ήρθαν στην εξουσία πράγμα που αναβάθμισε και ισχυροποίησε την θέση τους περισσότερο.
Το αποτέλεσμα ήταν η αναστροφή πλέον της κυρίαρχης αξιακής βάσης στην κοινωνία από Δυτική σε Ισλαμική και μαζί με αυτή και της δημιουργίας μια τάσης καταπίεσης από το νέο κυρίαρχο Ισλαμικό στοιχείο, προς το παλαιό Δυτικό.

Τα τελευταία γεγονότα στης Τουρκία ήταν απρόσμενα για πολλούς, όμως καλώς ή κακώς αποτελούν τη φυσική εξέλιξη μιας κοινωνίας που προσπαθεί να ισορροπήσει πάνω σε δύο απομακρυσμένες και σταθερά απομακρυνόμενες βάρκες. Αργά ή γρήγορα αναγκάζεσαι να διαλέξεις βάρκα ή πέφτεις.

Το «πολυπολιτισμικό» μοντέλο και οι Δυτικές κοινωνίες

Τα γεγονότα στην Τουρκία, μαζί με τις εξεγέρσεις των Μουσουλμάνων στην Σουηδία αποτελούν ένα καλό λόγο για προβληματισμό στις υπόλοιπες Δυτικές κοινωνίες, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας.

Είναι πλέον προφανές και πέραν κάθε αμφισβήτησης ότι όσο το Ισλαμικό στοιχείο αυξάνει σε αριθμούς και αποκτά δύναμη σε μια «πολυπολιτισμική» κοινωνία, τόσο περισσότερο το σύστημα γίνεται ασταθές και το ένα αξιακό μοντέλο προσπαθεί να επιβληθεί του άλλου.

Κατά κανόνα όμως στην φύση και στην ιστορία, βλέπουμε ότι τα πιο ανελαστικά και «σφιχτά» μοντέλα, παρουσιάζουν την δυναμική που χρειάζεται για να επιβιώνουν και να επικρατούν σταδιακά των πιο ελευθέρων, ανεκτικών και ελαστικών. Αυτό ακριβώς μας δείχνει και η περίπτωση της Τουρκίας με την σταδιακή επικράτηση του Ισλαμισμού.
Μας χτυπά το καμπανάκι με τον πιο σαφή τρόπο για το ότι δεν είναι μακριά η στιγμή που εμείς οι Ευρωπαίοι, μπορεί να βρεθούμε στους δρόμους των πόλεων μας παλεύοντας έναν Γάλλο, Άγγλο, Γερμανό ή Έλληνα Ερντογάν και το Ισλαμικό 50% του.

Του Πάνου Μητρονίκα