H καταστροφική πυρκαγιά στη Χίο, και μερικοί προβληματισμοί...

Τεράστια καταστροφή έχει προκαλέσει στη Χίο η πυρκαγιά που ξέσπασε στις 02.25' π.μ. τα ξημερώματα του Σαββάτου, και κατακαίει τη δυτική, κεντρική και νότια πλευρά του νησιού. Και ενώ πυροσβέστες, στρατιώτες και εθελοντές μάχονται με τις φλόγες, μεγαλώνει ο προβληματισμός για τα αίτια της φωτιάς.

Η πυρκαγιά της Χίου, όπως φαίνεται από την Τουρκία...

Η λέξη "εμπρησμός" ήταν εξ αρχής στα χείλη των κατοίκων της Χίου, και σήμερα ειπώθηκε και από τον αρμόδιο υπουργό, Ν. Δένδια, που προανήγγειλε εμπλοκή της ΕΥΠ στις έρευνες. Η αλήθεια είναι ότι στις δύο τα ξημερώματα δεν υπάρχουν ούτε αναμμένα τσιγάρα, ούτε γιαγιάδες με φουφούδες, ούτε αυταναφλέξεις σκουπιδιών, ούτε οξυγονοκολλήσεις... Η αλήθεια επίσης είναι ότι μια πυρκαγιά στις δύο τα ξημερώματα ακριβώς με την έναρξη των μελτεμιών είναι σατανική σύμπτωση, και το γεγονός ότι οι κάμερες που υπάρχουν στην περιοχή δε λειτούργησαν κάνει τη σύμπτωση ακόμα πιο σατανική... Η αλήθεια τέλος είναι ότι στην περιοχή έναρξης της πυρκαγιάς, καθώς και στην (εύκολα προβλέψιμη βάσει της κατεύθυνσης του ανέμου) πορεία της, υπάρχουν νευραλγικότατες στρατιωτικές μονάδες και υποδομές. Πιο συγκεκριμένοι δεν επιτρέπεται να γίνουμε - όσοι γνωρίζουν το νησί καταλαβαίνουν, και οι υπόλοιποι δε χρειάζεται να μάθουν.

Κι επειδή δε μας αρέσουν τα μισόλογα ούτε είμαστε κρατική υπηρεσία για να τηρούμε τα προσχήματα, θα πούμε ευθέως αυτό που ψιθυρίζεται: οι υποψίες στρέφονται προς την Τουρκία. Σε όσους μας κατηγορήσουν για υπερβολές και κινδυνολογία, θα θυμίσουμε ότι την εμπλοκή των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών στον εμπρησμό ελληνικών δασών την έχει καυχηθεί δημοσίως ένας από τους δράστες της (Γιασάρ Οζ), την έχει παραδεχθεί δημοσίως ο πρώην πρωθυπουργός της Τουρκίας Μ. Γιλμάζ, ενώ την έχει περιγράψει αναλυτικά η "Μιλιέτ". Όταν λοιπόν υπάρχει ομολογημένη συμμετοχή σε παλιούς εμπρησμούς και οι συνθήκες είναι αντίστοιχες, οι συνειρμοί είναι εύλογοι. Αποδείξεις δεν έχουμε (ακόμα;) για την πυρκαγιά της Χίου, αλλά αυτό δε μας εμποδίζει να κάνουμε τους εύλογους συνειρμούς, όταν οι συνθήκες είναι ύποπτες. Ελπίζουμε και οι αρμόδιες ελληνικές υπηρεσίες να κάνουν αυτούς τους συνειρμούς και κυρίως, να εργάζονται με βάση αυτούς. Επιπλέον, όπως θα αναλύσουμε παρακάτω, το πρόβλημα δεν είναι μόνο αν η συγκεκριμένη πυρκαγιά μπήκε από τουρκικό δάκτυλο (αυτό παραμένει ερευνητέο), αλλά ότι οι επιπτώσεις της δημιουργούν εξ αντικειμένου ένα εθνικό, στρατηγικό πρόβλημα.

Η έναρξη της πυρκαγιάς

Η πυρκαγιά ξέσπασε στην περιοχή του Αγίου Μάρκου στις Καρυές λίγο μετά τις 2 τα ξημερώματα του Σαββάτου και πήρε γρήγορα μεγάλες διαστάσεις, λόγω και των θυελλωδών ανέμων, έντασης έως και 8 μποφόρ, που έπνεαν και συνεχίζουν να πνέουν στην περιοχή.
Στις 4 το πρωί η φωτιά απειλούσε το χωριό Λιθί, το οποίο εκκενώθηκε οργανωμένα και οι κάτοικοι μεταφέρθηκαν στο λιμάνι και την παραλία. Επίσης απειλήθηκε και εκκενώθηκε το Ναυτικό Κλιμάκιο του Προβατά, ενώ και άλλες στρατιωτικές μονάδες της ευρύτερης περιοχής τέθηκαν σε ετοιμότητα εκκένωσης.

Ενώ με το πρώτο φως αναμενόταν η επέμβαση πυροσβεστικών αεροσκαφών, αυτά λόγω του ανέμου, αλλά και του πυκνού καπνού, καθηλώθηκαν στο έδαφος με αποτέλεσμα από τα εναέρια μέσα που είχαν διατεθεί να επιχειρούν μόνο τρία ελικόπτερα. Αλλά και στη συνέχεια, λόγω των ισχυρών ανέμων και των μεγάλων κυματισμών, τα πυροσβεστικά αεροσκάφη δυσκολεύονταν να κάνουν υδροληψίες (φτάνοντας μερικές φορές ως τον κόλπο της Καλλονής στη Λέσβο όπου ο κυματισμός ήταν μικρότερος) αλλά και ρίψεις νερού.

Από τις 9 περίπου το πρωί του Σαββάτου, η φωτιά, εκτός από Προβατά, Αυγώνυμα και Λιθί, απειλεί τις περιοχές της Βέσσας, του Αγ. Φανουρίου (κάτω από τη Νέα Μονή) και του Γεροντιού στο Δαφνώνα. Τα χωριά Βέσσα και Ελάτα εκκενώθηκαν προληπτικά, ενώ στα χωριά Αυγώνυμα, Σιδερούντα και Ανάβατος διακόπηκε η ηλεκτροδότηση.

Στις 09.30 κινδύνεψε σοβαρά η Ιερά Μονή των Αγίων Πατέρων, αφού οι φλόγες έφτασαν στο μοναστήρι, έκαψαν τα αιωνόβια κυπαρίσσια της εισόδου του, τα γύρω αμπέλια αλλά και στρώματα από τα πρώτα κελιά. Ευτυχώς, η αλλαγή κατεύθυνσης του αέρα και οι επίγειες πυροσβεστικές και εθελοντικές δυνάμεις που βρέθηκαν εκεί απέτρεψαν την καταστροφή του.

Από τις 12 το μεσημέρι στα Αρμόλια εθελοντές, στρατός και ειδικοί άρχισαν να δημιουργούν αντιπυρικές ζώνες ώστε να αποτρέψουν τον κίνδυνο. Εκείνη την ώρα στην Ελάτα έβλεπαν τις περιουσίες τους να καίγονται ενώ οι φλόγες «έγλυφαν» το εκκλησάκι στον Ταξιάρχη. Στη Βέσσα, η φωτιά έκαψε το σχολείο και πέρασε περιμετρικά του χωριού, ενώ σε κίνδυνο βρέθηκαν και οι στρατιωτικές μονάδες μεταξύ Βέσσας και Αρμολίων, όπου η φωτιά πέρασε από το Κάστρο των Απολίχνων.

Στις 5 το απόγευμα του Σαββάτου πραγματοποιήθηκε σύσκεψη στην ΠΕ Χίου, με τη συμμετοχή του αντιπεριφερειάρχη Χίου Κώστα Γανιάρη, του υπουργού Ναυτιλίας Κωστή Μουσουρούλη, του δημάρχου Χίου Πολύδωρου Λαμπρινούδη, καθώς και του διοικητή της ΑΣΔΕΝ αντιστρατήγου Β. Τελίδη, που έφθασε στο νησί με εντολή του ΥΕΘΑ Π. Παναγιωτόπουλου για να συντονίσει τα μέσα που διατέθηκαν από τις Ένοπλες Δυνάμεις και ήταν:

• 6 CL-415
• 2 CL-215
• 1 Ε/Π Super Puma για μεταφορά πυροσβεστών από άλλα νησιά στη Χίο.
• 1 C-27 για μεταφορά 30 πυροσβεστών από Θεσσαλονίκη.
• Καθώς και το σύνολο του στρατιωτικού προσωπικού και μέσων του νησιού.

Συνολικά τα μέσα που διατέθηκαν την πρώτη μέρα για την αντιμετώπιση της πυρκαγιάς ήταν:

•50 πυροσβέστες
•17 οχήματα
•62 μέλη πεζοπόρου τμήματος
•10 αεροσκάφη
•πέντε ελικόπτερα
•40 εθελοντές
•79 στρατιώτες
•επτά οχήματα ΟΤΑ
•τέσσερα ιδιωτικά βυτιοφόρα

Οι πυροσβεστικές δυνάμεις της Χίου ενισχύθηκαν με πυροσβέστες από τη Θεσσαλονίκη και τη Μυτιλήνη, που μεταφέρθηκαν με μεταγωγικό της Πολεμικής Αεροπορίας. Επίσης 10 οχήματα και 20 πυροσβέστες έφθασαν με πλοία της γραμμής από τον Πειραιά (το «Blue Star Πάτμος» και το «Νήσος Χίος»), ενώ αργά το μεσημέρι του Σαββάτου απέπλευσε από το Ναύσταθμο Σαλαμίνας το αρματαγωγό «Σάμος» μεταφέροντας 20 ακόμη πυροσβεστικά οχήματα και 85 πυροσβέστες από άλλες περιφέρειες της χώρας.

Το βράδυ του Σαββάτου η πυρκαγιά έκαιγε σε πέντε κύρια μέτωπα, με το πιο «δύσκολο» να εστιάζεται βόρεια από το χωριό Πυργί, ενώ συνεχείς ήταν και οι αναζωπυρώσεις στην περιοχή του Αγίου Γεωργίου.

Το πρώτο φως της Κυριακής έδειξε την πλήρη καταστροφή ενός μεγάλου μέρους πρασίνου της κεντρικής Χίου από την περιοχή Πλατανάκι Αυγωνύμων και νότια, ενώ η φωτιά άρχισε να προχωρεί προς τα χωριά Λιθί και Αη Γιώργη Συκούση. Περί τις 10:00, νέο μέτωπο δημιουργήθηκε προς το μεσαιωνικό χωριό Ολύμποι το οποίο και επικέντρωσε την προσοχή των πυροσβεστικών δυνάμεων. Αιτία του νέου μετώπου οι αναζωπυρώσεις από τους ισχυρούς ανέμους στην περιοχή της Ελάτας, που έδωσαν κατεύθυνση στο μέτωπο προς την περιοχή των Ολύμπων.

Οι αναζωπυρώσεις προκάλεσαν νέα μέτωπα, ιδίως στην περιοχή Αυγωνύμων και στον κάμπο προς Ανάβατο, στον Αη Γιώργη Συκούση, στην Ελάτα και σε μέτωπο προς το Λιμένα Μεστών, στα Αρμόλια στο Κοντυλόπος αλλά και στο Λιθί, όπως και προς την Ελίντα.
Στις 7 το απόγευμα της Κυριακής τα κύρια μέτωπα της φωτιάς ήταν στην περιοχή Αυγώνυμα, στο Λιθί που είναι και πιο κοντά στους οικισμούς, αλλά και στην Ελάτα, στην περιοχή Κοντυλόπος, στα Αρμόλια και στον Αη Γιώργη Συκούση, ενώ εκατοντάδες πυροσβέστες, στρατιώτες και εθελοντές, με κάθε δυνατή από αέρος βοήθεια, έδιναν αγώνα για την αντιμετώπιση της πύρινης λαίλαπας.

Το βράδυ της Κυριακής οι προσπάθειες της Πυροσβεστικής επικεντρώνονταν στη σωτηρία των μοναδικών σε όλο τον κόσμο μαστιχόδενδρων της Χίου. Παρά τις προσπάθειες κάηκαν μαστιχοκαλλιέργειες στα χωριά Λιθί, Ελάτα, Βέσσα και Αρμόλια, και το βράδυ της Κυριακής οι φλόγες απείλησαν το παραδοσιακό χωριό Πυργί και τα μαστιχόδεντρά του, που καλύπτουν το 1/4 της παραγωγής μαστίχας της Χίου. Η μάχη δόθηκε με ζώνες πυρασφάλειας γύρω από το Πυργί, ώστε να μην κινδυνέψει το παραδοσιακό χωριό, γνωστό για τα «ξυστά» στα σπίτια του. Εκτός από το Πυργί, όλο το βράδυ της Κυριακής η πυρκαγιά έκαιγε στην περιοχή της Ελίντας, στα βόρεια και δυτικά του νησιού, όπου πλησιέστερος οικισμός είναι το χωριό της Σιδηρούντας. Ανάλογη κατάσταση και στους Ολύμπους, όπου νωρίς το πρωί το πρόβλημα εντοπιζόταν στο ύψωμα Αϊ Γιάννης και στην πειοχή Ποταμοί, ενώ ένα τρίτο μέτωπο υπήρχε στην περιοχή της Παναγιάς Σικελιάς.

Όλη τη Δευτέρα η μάχη με τις φλόγες συνεχίστηκε, και παρά τους ισχυρούς ανέμους επιχειρούσε το σύνολο των εναερίων μέσων, που αριθμούν πλέον 7 CL-415, 2 CL-215, 2 ελικόπτερα CH-47 Chinook με κάδο, καθώς και τα μισθωμένα πυροσβεστικά ελικόπτερα. Τη νύχτα της Δευτέρας προς Τρίτη υπήρξε μεγάλη αναζοπύρωση στη θέση Ποταμοί στους Ολύμπους, που ανάγκασε μεγάλο μέρος των πυροσβεστικών δυνάμεων να επιχειρούν σε αυτό το μέτωπο στα νότια, ενώ μέτωπο δημιουργήθηκε και στο ύψωμα Τράχωνας προς τα Μεστά.
Επίσης παρέμενε σε εξέλιξη και το μέτωπο της Ελίντας, με τη φωτιά να καίει στο εσωτερικό των βουνών πίσω από το Μετόχι και Αυγώνυμα- Ανδρόλακο.

Σήμερα η μάχη με τις φλόγες συνεχίζεται για τέταρτη μέρα με δύο βασικά μέτωπα, νοτιοδυτικά στην περιοχή Ολύμποι προς Μεστά και στα κεντρικά του νησιού, στην περιοχή Ανάβατος. Η σχετική μείωση της έντασης του ανέμου (από 8 σε 5-6 Μποφόρ) δημιουργεί κάποιες ελπίδες για τον έλεγχο της κατάστασης.

Ο τραγικός απολογισμός

Ο απολογισμός της φωτιάς είναι τραγικός: έχουν αποτεφρωθεί περισσότερα από 120.000 στρέμματα, κυρίως πεύκων, ελαιόδεντρων και αγροτικών εκτάσεων, αλλά δυστυχώς και μαστιχόδεντρων. Η πυρκαγιά επέφερε σοβαρό πλήγμα σε αυτόν τον σημαντικό πλουτοπαραγωγικό πόρο του νησιού και της Ελλάδας γενικότερα, καθώς σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις έχει καταστραφεί το 30% των μαστιχόδεντρων σε Ελάτα, Βέσσα, Ολύμπους, Λιθί, Δαφνώνα, Αγ. Γεώργιο Συκούση και Πυργί.

Μαστιχόδεντρα υπάρχουν σε όλη τη Χίο, η παραγωγή μαστίχας όμως γίνεται μόνο στο νότιο τμήμα του νησιού, στα Μαστιχοχώρια. Υπολογίζεται ότι πριν την πυρκαγιά καλλιεργούνταν 20.000 στρέμματα με 1.150.000 μαστιχόδεντρα. Η ζημιά είναι σημαντική και σε βάθος χρόνου, καθώς το μαστιχόδεντρο αναπτύσσεται αργά και δεν δίνει μαστίχα μέχρι τον τον πέμπτο ή έκτο χρόνο. Η μέση ετήσια απόδοση ανά δένδρο είναι 150-180 γραμμάρια μαστίχας.

Μεγάλες είναι και οι απώλειες για τη μελισσοκομία, καθώς καταστράφηκαν περισσότερες από 3.000 κυψέλες και το 60% της μελισσοκομικής χλωρίδας. Ανάλογο, αν και έμμεσο και σε βάθος χρόνου, είναι το πλήγμα για την τουριστική οικονομία του νησιού, ενώ σημαντικές είναι και οι ζημιές στις υποδομές του νησιού, ιδίως στο ηλεκτρικό και τηλεφωνικό δίκτυο.

Η καταστροφή χαρακτηρίζεται από κατοίκους ως «βιβλική», και είναι βέβαιο ότι η Χίος θα χρειαστεί χρόνο, κόπο και χρήμα για να επουλώσει τις πληγές της και να σταθεί στα πόδια της ξανά. Κλιμάκιο του ΕΛΓΑ με γεωπόνους και κτηνίατρο βρίσκονται από τη Δευτέρα στο νησί προκειμένου να καταγράψουν και να εκτιμήσουν τις ζημιές στις καλλιέργειες και το ζωικό κεφάλαιο.


Οι προβληματισμοί

Σε παλιότερο κείμενό του(*) σχετικά με την τουρκική ανάμειξη στις πυρκαγιές των ελληνικών νησιών, ο διακεκριμένος δημοσιογράφος Μ. Ηλιάδης είχε γράψει:
"Ποιες μπορεί να είναι οι παραπάνω επιδιώξεις της τουρκικής πολιτικής [...] Ανάμεσα σε αυτές που έρχονται αμέσως στο νου θα μπορούσε κανείς να αναφέρει: τη συστηματική καταστροφή του φυσικού πλούτου των νησιών που είναι πόλος έλεξεως χιλιάδων τουριστών εις βάρος (κατά τους Τούρκους) του τουρισμού της απέναντι ακτής, την απώλεια της εμπιστοσύνης των κατοίκων ως προς τη δυνατότητα του κράτους να τους προστατεύσει, τη μείωση του αισθήματος ασφαλείας του πληθυσμού του οποίου η επιβίωση καθίσταται προβληματική με αποτέλεσμα την πιθανή μείωση του πληθυσμού των νησιών, [...] την πρόκληση ζημιών στην εθνική οικονομία κ.ά."

Στην προκειμένη περίπτωση, με την πυρκαγιά που κατέκαψε την κεντρική και νοτιοδυτική Χίο, προέκυψαν τα ακόλουθα αποτελέσματα:
- Σοβαρή μείωση της δασοκάλυψης στην κεντρική και νότια Χίο, ανάλογη αυτής που έχει συμβεί με τον ίδιο τρόπο (πυρκαγιά) βορειότερα. Το αποτέλεσμα είναι ότι η συνολική δασοκάλυψη του νησιού μειώθηκε σημαντικά, με δυσμενή αποτελέσματα στην απόκρυψη των αμυνόμενων δυνάμεων.
- Σοβαρό πλήγμα για την τουριστική εικόνα του νησιού, με μείωση του αισθήματος ασφαλείας και με υποβάθμιση της αισθητικής αξίας του τοπίου και μεσοπρόθεσμη απώλεια εσόδων, μέχρι αυτό να αποκατασταθεί.
- Το κυριότερο πλήγμα κατά τη γνώμη μας, είναι αυτό που επήλθε στην οικονομία της Χίου, που βρισκόταν σε φάση ανάπτυξης, ειδικά στον τομέα των ποιοτικών αγροτικών προϊόντων. Το πλήγμα αυτό δεν είναι στρατιωτικό, αλλά μπορεί να αποδειχθεί στρατηγικό, καθώς η Τουρκία έχει αρχίσει να ακολουθεί μια στρατηγική "ήπιας ισχύος" και οικονομικής διείσδυσης που ήδη αποδίδει σε άλλες περιοχές. Αν υπάρχει μία περιοχή της Ελλάδας που ακολούθησε τη σύγχρονη συνταγή των επώνυμων προϊόντων υψηλής ποιότητας, αυτή ήταν η Χίος, που επένδυσε τόσο στη μαστίχα με σύγχρονο μάρεκτινγκ (αλυσίδες MastihaShop κλπ), όσο και σε άλλα προϊόντα του νησιού όπως τα ονομαστά εσπεριδοειδή του (χυμοί "Κάμπος Χίου"). Αυτές οι επενδύσεις έδωσαν δουλειά σε πολύ κόσμο στη Χίο και έφεραν οικονομική άνθηση στο νησί, συντηρώντας έναν υγιή κοινωνικό ιστό και δυσχεραίνοντας τις τουρκικές προσπάθειες οικονομικής και πολιτισμικής δορυφοροποίησης, που είναι ήδη αισθητές σε άλλες παραμεθόριες περιοχές (τόσο στη Θράκη όσο και σε άλλα νησιά). Η οικονομική ανάπτυξη με βάση τα επώνυμα αγροτικά προϊόντα μείωνε την εξάρτηση της χιώτικης οικονομίας από τον τουρισμό, που είναι "αχίλλειος πτέρνα" για όλες τις νησιωτικές οικονομίες. Το πλήγμα που δέχθηκε τώρα αυτή η "πραγματική οικονομία" είναι σοβαρό, και δημιουργεί δύο ειδών δυνατότητες για "εναγκαλισμό" του νησιού από την Τουρκία: η πρώτη αφορά την, ελλείψει άλλων πλουτοπαραγωγικών πηγών, αύξηση της εξάρτησης της χιώτικης οικονομίας από τον τουρισμό, και ιδιαίτερα από τις επισκέψεις Τούρκων. Η δεύτερη αφορά τις κεφαλαιακές ανάγκες που δημιουργούνται λόγω της καταστροφής και δημιουργούν δυνατότητες τουρκικής οικονομικής διείσδυσης, π.χ. με εξαγορά επιχειρήσεων (ολική ή μερική), ακινήτων κλπ. Το πρόβλημα οξύνεται λόγω της κακής οικονομικής κατάστασης του ελληνικού χρηματοπιστωτικού συστήματος, που δεν είναι βέβαιο αν θα μπορέσει να στηρίξει τις επιχειρήσεις της Χίου - είτε αυτό αφορά την έγκαιρη πληρωμή αποζημιώσεων σε ασφαλισμένες περιουσίες, είτε την αυξημένη δανειοδότηση των επιχειρήσεων από τράπεζες. Η κατάσταση αυτή εκ των πραγμάτων δημιουργεί ευκαιρίες για την άσκηση πολιτικής "ήπιας ισχύος" και οικονομικής διείσδυσης από τουρκικής πλευράς, σε ένα νησί που ως τώρα είχε σχετική "ανοσία" σε τέτοιες "ασθένειες"...

Θέλουμε να ελπίζουμε ότι το ελληνικό κράτος θα δει το ζήτημα σε συνολική στρατηγική οπτική και θα πράξει τα δέοντα, έστω και με τις μικρές οικονομικές του δυνατότητες. Από μια άποψη, η "μάχη της Χίου" ξεκίνησε το Σάββατο 18 Αυγούστου 2012, και θα συνεχιστεί για χρόνια. Δεν είναι μάχη στρατιωτική - είναι η μάχη για να ξαναγίνει το νησί παραγωγικό και οικονομικά ισχυρό, ώστε όσοι το "ορέγονται" να μείνουν με το δαυλί στο χέρι....



(Με στοιχεία από www.chiosnews.com, www.in.gr και www.otenet.gr)

(*)"Πυρκαγιές, ο ακήρυκτος πόλεμος", περιοδικό "Άμυνα και Διπλωματία" τ. Σεπτεμβρίου 1994. Αναδημοσιευμένο στο βιβλίο του Μ. Ηλιάδη "Οι τουρκικές μυστικές υπηρεσίες και η ΜΙΤ", σελ. 413. Τόσο το άρθρο όσο και το βιβλίο περιέχουν πλούσια στοιχεία για την κατά καιρούς εμπλοκή της Τουρκίας στους εμπρησμούς ελληνικών δασών.