Η ουσία του διλήμματος και το κριτήριο της απόφασης

Ένας από τους νόμους του Σόλωνα, που διαμόρφωσε τους θεσμούς της αρχαίας Αθήνας, ήταν: "Κελεύω άτιμον είναι τού έν στάσει μηδέτερος μερίδος γενομένου". Στις κρίσιμες στιγμές κάθε πολίτης όφειλε να παίρνει θέση στα ζητήματα της πόλης. Όσοι γράφουμε σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο συνήθως δεν εκφέρουμε γνώμη για οικονομικά θέματα. Όμως στις κρίσιμες στιγμές για τη χώρα ο καθένας υποχρεούται να πάρει θέση, και γι' αυτό το λόγο αισθανόμαστε κι εμείς, αν και μη ειδικοί, την υποχρέωση να καταθέσουμε την άποψή μας.

Η πολιτική που ασκήθηκε στην Ελλάδα από το 2010 και μετά βάσει του (πρώτου) Μνημονίου έχει ολοφάνερα αποτύχει. Όπως είχαν προβλέψει πολλοί οικονομολόγοι, η ύφεση της οικονομίας (μείωση του ΑΕΠ) που επήλθε λόγω των οριζόντιων περικοπών και της έκτακτης φορολογίας οδήγησε σε αύξηση (και όχι μείωση) του χρέους ως ποσοστού του ΑΕΠ, σε απώλεια των "στόχων" που είχαν τεθεί και σε ένα φαύλο κύκλο ολοένα δραστικότερων περικοπών. Το ελληνικό κράτος μοιάζει με σκύλο που κυνηγάει την ουρά του, ενώ η κοινωνία στενάζει, με τεράστια αύξηση των αυτοκτονιών, της ανεργίας και των αστέγων.

Αυτό που προτείνεται με το "δεύτερο Μνημόνιο" είναι μια ακόμα ισχυρότερη δόση του ίδιου φαρμάκου, η οποία θα οδηγήσει με βεβαιότητα σε ακόμα χειρότερη ύφεση. Και αυτή η προοπτική είναι που προτείνεται στην ελληνική κοινωνία ως "τελευταία ευκαιρία", καθώς οι υποστηρικτές της προβάλλουν το δίλημμα "νέο μνημόνιο ή χρεωκοπία", προβάλλοντας τον κίνδυνο άδειων ραφιών, ελλείψεων τροφίμων, παύσης πληρωμών μισθών και συντάξεων, κλπ.

Σε τέτοιες κρίσιμες ώρες, καλό είναι να λείπουν αυτού του είδους τα εκβιαστικά διλήμματα από την πλευρά των "μνημονιακών", ειδικά όταν αυτά έχουν διαψευστεί στο πρόσφατο παρελθόν. Καλό είναι επίσης να λείπουν οι αλληλοκατηγορίες περί εθνικής προδοσίας και οι συνομωσιολογίες, τις οποίες συνηθίζουν πολλοί "αντιμνημονιακοί". Μπροστά σε τόσο μεγάλες αποφάσεις, θεωρούμε ότι κάθε Έλληνας, όποια θέση κι αν υποστηρίζει, έχει γνώμονα το εθνικό συμφέρον, όπως αυτός το αντιλαμβάνεται με τη συνείδησή του. Και παρ' ότι εν τέλει διαφωνούμε με όσα είπε ο πρωθυπουργός κ. Παπαδήμος στο χθεσινό του διάγγελμα, πρέπει να του αναγνωριστεί η ειλικρινής αγωνία του για το μέλλον του τόπου.

Σε τέτοιες ώρες, καλό είναι επίσης να ξεχνάμε το συναίσθημα και να λειτουργούμε με βάση την ψυχρή λογική. Το ένα συναίσθημα που πρέπει να αποκλείσουμε είναι η πληγωμένη υπερηφάνεια και ο θυμός, απέναντι σε Γερμανούς και άλλους δανειστές μας. Τα εξοργιστικά δημοσιεύματα των ευρωπαϊκών εφημερίδων δεν οφείλονται μόνο στα δικά τους στερεότυπα αλλά και στις άφθονες λαβές που τους δώσαμε εμείς. Και η πολιτική επιλογή των ευρωπαϊκων κυβερνήσεων να μας δανείσουν (και επιπλέον να ρίξουν το βάρος τους στην πλάστιγγα, ώστε να δεχτούν οι ιδιώτες δανειστές μας το "κούρεμα"), πρέπει να είναι σεβαστή - θα μπορούσαν και να μη μας δανείσουν καθόλου. Προφανώς το κάνουν για λόγους συμφέροντος που έχουν να κάνουν με τη σταθερότητα του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος. Και προφανώς οι ταπεινωτικές δηλώσεις και συμπεριφορές είναι μέρος της προσπάθειας να πείσουν τους δικούς τους φορολογούμενους για τον τρόπο που διαθέτουν τα χρήματά τους. Δε θέλει κανείς το κακό μας, απλά κοιτάνε το συμφέρον τους. Ας βάλουμε λοιπόν στην άκρη την πληγωμένη υπερηφάνεια - αν ήταν απλώς να θιχτεί η περηφάνεια μας αλλά να σωθεί το μέλλον της χώρας, χαλάλι.

Όμως υπάρχει κι ένα άλλο συναίσθημα που πρέπει να βάλουμε στην άκρη: ο φόβος. Με το φόβο πορευτήκαμε τα δύο τελευταία χρόνια, και δε μας βοήθησε. Με το φόβο πολιτεύτηκε ο Γ. Παπανδρέου εξ αρχής, ήδη πριν το Μνημόνιο, με τις δηλώσεις περί "Τιτανικού". Ο φόβος είναι που έχει μουδιάσει την οικονομία, την αγορά, τις επενδύσεις, τις ζωές μας. Το φόβο της χρεωκοπίας επικαλούνται όσοι δέχονται και παρουσιάζουν το δεύτερο Μνημόνιο ως μονόδρομο. Μάλιστα ταυτίζουν εκφοβιστικά την πιθανή στάση πληρωμών με την έξοδο από το Ευρώ και την Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ η πρώτη είναι ζήτημα ελληνικής επιλογής και η δεύτερη απολύτως απίθανη. Επισείουν και το φόβο των ελλείψεων βασικών ειδών σε περίπτωση στάσης πληρωμών, ο οποίος ομολογουμένως δεν είναι αβάσιμος, και ίσως αυτός οδήγησε και ορισμένους πολιτικούς ηγέτες σε αναδίπλωση... Αλλά ως απάντηση στο φόβο ταιριάζει μόνο ο στίχος του Κάλβου:

"Όσοι το χάλκεον χέρι βαρύ του φόβου αισθάνονται,
ζυγόν δουλείας ας έχωσιν.
Θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία"

Σε τέτοιες ώρες, ο λόγος πρέπει να δίνεται στην ψυχρή λογική. Η λογική και άρα κρίσιμη ερώτηση είναι μία και απλή: Δίνουν η νέα δανειακή σύμβαση και το νέο μνημόνιο την προοπτική ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας, ώστε να εξέλθει από την κρίση και να γίνει το ελληνικό χρέος βιώσιμο;

Πρέπει κατ' αρχήν να αναγνωριστεί ότι μια κρίσιμη διαφορά του νέου προγράμματος, σε σχέση με αυτό του "πρώτου Μνημονίου" είναι ότι συνδυάζεται με το λεγόμενο PSI, δηλαδή τη συμφωνημένη από τους ομολογιούχους απώλεια της αξίας των ομολόγων τους. Αυτή η λύση, αν είχε εφαρμοστεί το 2010 χωρίς να θεωρούνται "ταμπού" τα χαρτοφυλάκια των τραπεζών, ίσως να είχε πετύχει. Αυτό όμως δε συνεπάγεται ότι το σημερινό "κούρεμα", με τη σημερινή δυναμική της οικονομίας, είναι βιώσιμο. Αυτό άλλωστε αντανακλά η συνεχής αύξηση του ύψους του "κουρέματος", από τότε που πρωτοσυζητήθηκε: την αύξηση του χρέους ως ποσοστού του ΑΕΠ, λόγω της ραγδαίας μείωσης του τελευταίου.

Η απάντηση στο ερώτημα, κατά πόσον η προτεινόμενη λύση είναι βιώσιμη, είναι δυστυχώς αρνητική, και δεν τη δίνουμε εμείς, αλλά ένα από τα κεντρικότερα πρόσωπα της υπόθεσης, ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, που μόλις προχθές δήλωσε στο πρακτορείο Reuters ότι με το προτεινόμενο πρόγραμμα το ελληνικό χρέος δεν καθίσταται βιώσιμο, καθώς σε βάθος χρόνου μειώνεται στο 136% και όχι στο 120% του ΑΕΠ. Ανάλογες προβλέψεις έγιναν και από τον οίκο αξιολόγησης Fitch, αλλά και από πολλούς οικονομολόγους διεθνώς.

Επομένως το "πακέτο" που βρίσκεται σήμερα προς ψήφιση στη Βουλή, δεν είναι λύση, αλλά ένα ακόμα σκαλί προς το γκρεμό. Γι' αυτό άλλωστε, όπως σωστά έχει επισημάνει ο Γ. Βαρουφάκης, κανείς πια δεν ισχυρίζεται ότι αυτό το πακέτο συνιστά "διάσωση". Απλά θέτουν το δίλημμα "ή αυτό ή κάτι χειρότερο". Συνεπάγεται όμως πραγματικά η απόρριψη του "Δεύτερου Μνημονίου" κάτι χειρότερο;

Σε ένα ενδιαφέρον άρθρο του που δημοσιεύσαμε εδώ, ο Γ. Βαρουφάκης έγραψε ότι η απόρριψη του Δεύτερου Μνημονίου και η στάση πληρωμών το Μάρτιο δεν συνεπάγεται αυτονόητα την έξοδο της Ελλάδας από το Ευρώ, ούτε καν τον εξαναγκασμό της σε οικειοθελή έξοδο μέσω πιστωτικής "ασφυξίας", όπως ισχυρίζονται (με ειλικρινή φόβο οι περισσότεροι) πολλοί σχολιαστές. Δεν μπορούμε να αξιολογήσουμε επιστημονικά τη θέση αυτή, θυμίζουμε όμως ότι ο Βαρουφάκης έχει αποδειχθεί σωστός σε κάθε πρόβλεψή του από την αρχή της κρίσης. Και θυμίζουμε ότι σε μια άλλη φάση κρίσης, στις αρχές Νοεμβρίου που η κυβέρνηση Παπανδρέου έπνεε τα λοίσθια, ο επίτροπος Όλι Ρεν στιγμιαία υποχώρησε από την εμμονή σε κυβέρνηση συνεργασίας, δηλώνοντας ότι η έκτη δόση θα εκταμιευόταν ασχέτως αυτού... Ανάλογα φαινόμενα παρατηρούνται και σήμερα, με τη γερμανική πλευρά να έχει ήδη εξετάσει σενάριο προσωρινής δανειοδότησης της Ελλάδας για να μη διακινδυνευτεί η αποπληρωμή των ομολόγων που λήγουν το Μάρτιο. Δεν αποκλείεται λοιπόν, σε περίπτωση απόρριψης του δεύτερου Μνημονίου από την ελληνική Βουλή, να μπει σε εφαρμογή το "σχέδιο Β".

Από την άλλη πλευρά, ίσως να μην υπάρχει πια "σχέδιο Β" για την Ελλάδα, γιατί δεν αποκλείεται να έχουμε φτάσει στο σημείο, όπου το κόστος της διάσωσής μας είναι μεγαλύτερο από το κόστος της χρεωκοπίας μας - με λίγα λόγια, στο σημείο όπου οι μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες έχουν θωρακίσει επαρκώς τα τραπεζικά τους συστήματα για να αντέξουν στην ελληνική στάση πληρωμών. Και επειδή πράγματι η αξιοπιστία της χώρας στο εξωτερικό βρίσκεται πολύ χαμηλά, υπάρχει περίπτωση (αντίθετα από τις απόψεις που εκφράζει ο Γ. Βαρουφάκης), η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να πάψει να στηρίζει το ελληνικό τραπεζικό σύστημα σε περίπτωση στάσης πληρωμών, με όλα τα αρνητικά επακόλουθα που περιγράφονται.

Αλλά το ερώτημα είναι: το σημερινό πακέτο προσφέρει βιώσιμη εναλλακτική; Η απάντηση είναι όχι: οδηγεί βαθύτερα στην ύφεση και τελικά στην κατάρρευση, στερώντας την Ελλάδα από τη δημόσια περιουσία και τα εργαλεία που είναι αναγκαία για την ανασυγκρότησή της (Λυγερός).

Απόψε, η Βουλή των Ελλήνων πρέπει να καταψηφίσει το νέο μνημόνιο. Αλλά, ακόμα και αν αυτό συμβεί, δεν θα είναι το τέλος του δρόμου. Θα είναι η αρχή μιας ανηφορικής πορείας. Και από τη Δευτέρα κιόλας, θα πρέπει να προετοιμαστεί η χώρα για τους κραδασμούς που θα έρθουν. Όπως και να έχει, κανένας από τους δρόμους που ανοίγονται μπροστά μας δεν είναι εύκολος.