Περί θητείας : Μικρό Ιστορικό
Πέμπτη 23 Δεκεμβρίου 2010
Καθολική στρατιωτική θητεία και επαγγελματικός στρατός: Ένα μικρό ιστορικόΓράφει ο Βελισάριος
Η καθολική υποχρεωτική στρατιωτική θητεία ξεκίνησε στη Γαλλία με τη Γαλλική Επανάσταση, και αξιοποιήθηκε αρχικά από τους Γάλλους στρατηγούς, και κατ΄εξοχήν από το Ναπολέοντα, για να αντισταθούν παρ' ελπίδαν τότε, στους ξένους μοναρχικούς στρατούς που εισέβαλαν στη Γαλλία, και εν συνεχεία να τους τρομοκρατήσουν μέχρι το 1815. Οι Γερμανοί – οι πλέον ταπεινωμένοι από τους Ναπολεόντειους πολέμους – συνειδητοποίησαν πρώτοι την αξία της καθολικής στράτευσης, τις βαθιές αλλαγές που αυτή επέφερε στη διεξαγωγή του πολέμου, και τις κοινωνικές μεταβολές που αυτή προκαλούσε στο εσωτερικό των κοινωνιών. Την υιοθέτησαν και τη διαχειρίστηκαν – στρατιωτικά και πολιτικά.΄Επιπλέον, ανάδυση της καθολικής στράτευσης συνδέθηκε στενά με την βιομηχανική επανάσταση, που καθιστούσε δυνατή τη μαζική παραγωγή τυποποιημένου οπλισμού, που επέτρεπε τον αποτελεσματικό εξοπλισμό τέτοιου είδους στρατών.
Η υιοθέτηση της καθολικής στράτευσης, ειδικά μετά τους Πολέμους της Γερμανικής Διαδοχής, υιοθετήθηκε σταδιακά από όλες τις ηπειρωτικές ευρωπαϊκές χώρες. Εδώ έχει σημασία να παρατηρήσει κανείς ότι η καθολική στράτευση δεν υιοθετήθηκε από δύο προηγμένες χώρες: τη Βρετανία και τις ΗΠΑ, κι αυτό για λόγους υψηλής στρατηγικής και εσωτερικής πολιτικής. Η Βρετανία θεωρούσε ότι σαν νησί δεν ήταν εκτεθειμένη στην άμεση απειλή εισβολής ισχυρών στρατών στο έδαφός της – απειλή από την οποία την εξασφάλιζε το ναυτικό της. Επιπλέον, η Βρετανία επιζητούσε κυρίως την κυριαρχία της σε αποικίες ανά τον κόσμο, που στρατιωτικώς εξαφαλιζόταν από ισχυρό ναυτικό, κι από μικρές, σχετικά, χερσαίες δυνάμεις με προσανατολισμό στις υπερπόντιες εκστρατείες. Αυτός ο Βρετανικός στρατός είναι και το ιστορικό αρχέτυπο του “μικρού κι ευέλικτου” στρατού που έχει επανέλθει στην επικαιρότητα. Από την άλλη, στις ΗΠΑ, η (σχεδόν) καθολική, και πάντως υποχρεωτική στράτευση επιβλήθηκε εκτάκτως μόνον κατά τον Αμερικάνικό Εμφύλιο, και καταργήθηκε αμέσως μετά. Οι αιτίες ήταν δύο: αφ΄ενός η ισχυρότατη (ακόμη τότε) πολιτική παράδοση του ασθενούς κεντρικού κράτους (και των τοπικών εθνοφυλακών – militia), καθώς και το απλούστατο γεγονός ότι οι ΗΠΑ δεν απειλούταν από καμία ισχυρή χώρα, λόγω της γεωγραφικής της απομόνωσης, οπότε απλούστατα δεν υπήρχε και κανείς λόγος ύπαρξης ισχυρού στρατού.
Ο Α΄ΠΠ οδήγησε την καθολική υποχρεωτική στράτευση σε πλήρη επικράτηση στην Ευρώπη, ενώ αμέσως μετά τη λήξη του εμφανίστηκαν οι πρώτες στρατιωτικές ενστάσεις προς αυτόν. Η δραματική εμπειρία του πολέμου, η σοβαρή υποχώρηση της πειθαρχίας κατά το τέλος του πολέμου, καθώς και η αυξανόμενες απαιτήσεις σε εκπαίδευση και πολυπλοκότητα, ιδίως κατά το τέλος του Α' ΠΠ, οδήγησαν ορισμένους σημαντικούς στρατιωτικούς (τον Ντε Γκωλ στη Γαλλία και τον Φον Σέεκτ στη Γερμανία) να εισηγηθούν την υιοθέτηση μικρών (δηλαδή μικρότερων από τους τεράστιους του Α΄ΠΠ) και επαγγελματικών στρατών (αλλά όχι “ευέλικτων” - αυτό είναι μια τελείως διαφορετική ιστορία). Ο Β΄ΠΠ διέψευσε κατηγορηματικά τις ανησυχίες τους, καθώς ένας στρατός βασιζόμενος στην καθολική στράτευση έθεσε το ιστορικό μέτρο για την στρατιωτική απόδοση – τουλάχιστον στη νεώτερη ιστορία.
Μεταπολεμικά, διεθνώς το θέμα του συστήματος στράτευσης επηρεάστηκε από ορισμένους βασικούς παράγοντες:
Ο Ψυχρός Πόλεμος και ιδίως η αντιπαράθεση στην Ευρώπη επέβαλε την ύπαρξη εξαιρετικά μεγάλων στρατών, που με τη σειρά τους απαιτούσαν καθολική στράτευση. Μόνη εξαίρεση στον κανόνα οι ΗΠΑ, που αδυνατώντας, για λόγους πολιτικής παράδοσης να επιβάλουν καθολική στράτευση (αλλά βασιζόμενες στο σύστημα της επιλεκτικής καθολικής στράτευσης, από το οποίο, μην ξεχνάμε, προέρχεται και η συνήθης ακυρολεξία: “κληρωτός”), που έφερναν έτσι τη Δυτική πλευρά σε μειονεκτική θέση και στην ανάγκη προσφυγής στα πυρηνικά όπλα.
Ο πόλεμος του Βιετνάμ, με τη φθορά που επέβαλε στις Ένοπλες Δυνάμεις των ΗΠΑ, και κυρίως στο πολιτικό τους κύρος στο εσωτερικό, έστρεψαν την πολιτική και στρατιωτική τους ηγεσία στην επιλογή του επαγγελματικού στρατού. Δύο βασικές παρατηρήσεις, σχετικά:
α) Η επιλογή της στροφής από υποχρεωτικά (αλλά όχι καθολικά) στρατεύσιμους σε επαγγελματίες δεν αφορούσε καμία διαπίστωση υστέρησης σε ικανότητα των στρατευσίμων. Όλες οι σχετικές συζητήσεις της δεκαετίας του '70 μετά το Βιετνάμ, αφορούσαν, ουσιαστικά, την “μόνωση” των ενόπλων δυνάμεων από την κοινωνία ώστε να είναι μεγαλύτερη η αντοχή του στρατού (και η ανοχή της κοινωνίας) σε μακρές εκστρατείες. Αυτό αποτελούσε την απλή αναγνώριση του “εκστρατευτικού” ρόλου των αμερικανικών ΕΔ από την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία, ρόλος αναγνωρισμένος από τη Μεγάλη Βρετανία (με αντίστοιχη γεωπολιτική θεώρηση) ήδη από αιώνες.
β) Η ύπαρξη και ανάπτυξη πυρηνικών όπλων έθεσε την όλη συζήτηση της υψηλής στρατηγικής σε νέα βάση, αφού στην πράξη απομάκρυνε τον ενδεχόμενο μείζονος πολεμικής σύγκρουσης μεταξύ των μεγάλων συμβατικών στρατών (κατά τα πρότυπα των παγκοσμίων πολέμων, ή των μεγάλων ευρωπαϊκών πολέμων του 19ου αιώνα). Η συσχέτιση ισχύος των συμβατικών δυνάμεων, ιδίως στο πεδίο της Ευρώπης, δεν έχασε τη σημασία της αλλά παρέμενε κρίσιμη για την έναρξη και την εξέλιξη οποιασδήποτε κλιμάκωσης, και λιγότερο για την συνολική έκβασή της. Αντίθετα, σε περιφερειακά θέατρα συγκρούσεων, που δε συνδέονταν αυτόματα με πυρηνική κλιμάκωση, και οι συμβατικές δυνάμεις παρέμεναν ο κρίσιμος παράγων ισχύος, η καθολική υποχρεωτική στράτευση διατήρήθηκε ως αυτονόητη αναγκαιότητα.
Τέλος, η λήξη του Ψυχρού Πολέμου οδήγησε σε μία νέα πραγματικότητα: η κατάρρευση του Ανατολικού Συνασπισμού οδήγησε στη λήξη της αντιπαράθεσης στην Ευρώπη. Με τη σειρά του, αυτό οδήγησε στην εξάλειψη της ανάγκης για παρουσία ισχυρών στρατιωτικών δυνάμεων στην Κεντρική Ευρώπη, ενώ επέτρεψε στους νικητές – δηλαδή στους αμερικανούς – πολύ μεγαλύτερη ευχέρεια επεμβάσεων παγκοσμίως, κυρίως έναντι σαφώς υποδεέστερων αντιπάλων, ενισχύοντας πολύ περισσότερο τον εκστρατευτικό ρόλο των Ενόπλων Δυνάμεών τους. Η αποστράτευση των ευρωπαϊκών στρατιωτικών δυνάμεων, που κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου προστάτευαν τα πάτρια εδάφη τους, καθώς και η παρότρυνση (ή απαίτηση) για μεγαλύτερη εμπλοκή τους σε υπερπόντιες επεμβάσεις οδήγησε κι αυτές στην αναζήτηση εθελοντών επαγγελματιών για τις ανάγκες της επάνδρωσης, αφού μπορούσε να πείσει κανείς Ολλανδούς πολίτες να στρατεύονται υποχρεωτικά για να προστατεύσουν την Ολλανδία από τα σοβιετικά στρατεύματα μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα από τα σύνορά τους, αλλά δύσκολα θα μπορούσε να τους πείσει να στρατευθούν υποχρεωτικά για να εκστρατεύσουν στον Αφγανιστάν..
Στο δεύτερο μέρος : Η στρατηγική και στρατιωτική όψη της θητείας
11 σχόλια:
Η εφαρμογή της καθολικής υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας, πρέπει να ξεκίνησε - τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό- στην Πρωσσία κατά την εποχή του Μέγα Φρειδερίκου.
Λάθος.
Το ιστορικό είναι όπως ακριβώς το αναφέρει το άρθρο.
Μια πρόχειρη ματιά σε οποιαδήποτε εγκυκλοπαίδεια αρκεί για να πειστείς.
Θα μπορούσε κάποιος φίλος με πρόσβαση σε σχετικά στοιχεία να αναφέρει την Ελληνική ιστορία της θητείας? π.χ. νομίζω ότι μετα το ΒΠΠ ξανάρχισε κάποια στιγμή τη δεκαετία του 50 και νομίζω τη δεκαετία του 60 είχε κάτι διάρκειες του τύπου 36 μήνες και μέχρι και τη δεκαετία του 80 ήταν 28? ότι θυμάμε από αρχαίες αναφορές φίλων και συγγενων αναφέρω αλλά χωρίς ακρίβεια. Θα μπορούσαν όσοι γνωρίζουν να προσθέτουν στοιχεία? ευχαριστώ
Το ιστορικό πολύ βολικά σταματά ουσιαστικά στον Β'ΠΠ, προδιαθέτοντας εξαρχής ότι δεν πρόκεται περί αντικειμενικής ανάλυσης αλλά υπέρ θητείας δοκίμιο σε εξέλιξη.
Νιώθω αρκετά σίγουρος ότι το άρθρο θα καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η θητεία των 9 μηνών δεν είναι αρκετή. Φυσικά δε θα λείψουν οι παραλληλισμοί με το Ισραήλ και τον αξιόμαχο στρατό του, παραλείποντας να εξηγήσει γιατί και όταν είχαμε 25-30 μήνες θητεία τον ήπιαμε στην Κύπρο, ενώ το ίδιο συνέβη και όταν είχαμε 18 στα Ίμια. Επίσης δε θα λείψουν οι παραλληλισμοί με την Ελβετία, όπου ο κληρωτός στην περίπτωση που δεν πληρώνεται από τον εργοδότη του το κράτος του καλύπτει μέχρι το 80%. Δε θα αναλυθεί γιατί οι κληρωτοί Αργεντινοί τον ήπιαν στα Φώκλαντ από τους κακούς μισθοφόρους Άγγλους. Δε θα εξηγηθεί γιατί χώρες που θα περίμενε κανείς να αισθάνονται πολύ μεγαλύτερη απειλή από την Ελλάδα (ΠΓΔΜ, Σερβία, Λίβανος) έχουν ήδη καταργήσει τη θητεία. Και γενικά θα θεωρηθεί ως "αρχή" ότι ο Στρατός Ξηράς είναι άψογα οργανωμένος, άσχετα αν η οργάνωσή του ανταποκρίνεται μάλλον στις αρχές του 20ου αιώνα (και για πολλές μονάδες και στον τότε Ελλαδικό χώρο).
Και γενικά θα τα επόμενα μέρη θα κινηθούν σε γραμμές του στυλ "χρειαζόμαστε θαραλλέο κρέας για κανόνια, και αυτή τη στιγμή δεν έχουμε αρκετό". Ελπίζω να διαψευστώ.
Ανώνυμε, τελευταία φορά που κοίταξα ο Ψυχρός Πόλεμος και το Βιετνάμ έπονται του Β΄ΠΠ και όχι ανάποδα..
Φιλικά
Ανωνυμε 29/12 5:46
Κανε τον κοπο και τσεκαρισε τι επαθαν οι Αγγλοι μισθοφοροι απο τους κληρωτους του Γ´Ρα'ι'χ το 1940 (Δουγκερκη),και απο τους κληρωτους της Ιαπωνιας το 1941(Σιγκαπουρη).Α,και στην Κυπρο 1955-59.Οσο για τις μουρατες ειρωνειες σου,στην πραγματικοτητα,απευθυνονται ΚΑΙ σε εσενα τον ιδιο,διοτι απλουστατα ΚΑΙ εσυ,στο ιδιο καζανι με εμας που ειρωνευεσαι,βραζεις.
Προφανώς, για αυτό έγραψα σταματά *ουσιαστικά*, καθότι λίγο πολύ το άρθρο υπονοεί ότι εν έτει 2010 ισχύει ότι ίσχυε το 1940, that is:
1. ότι ένας στρατός κληρωτών "δεν υστερεί" σε σχέση με έναν επαγγελματικό στρατό
2. ότι η ύπαρξη κάποιας Χ εξωτερικής απειλής (i.e. Ψυχρός Πόλεμος, Τουρκία) "επιβάλλει" τη θητεία
3. ότι αν αύριο γίνει χτύπα ξύλο πόλεμος τα πράγματα θα είναι λίγο πολύ όπως το 1940, that is ότι ένας πόλεμος θα διαρκέσει πιθανότατα πολλούς μήνες ή και χρόνια, οπότε και χρειάζεσαι "βάθος" σε ανθρώπινο δυναμικό (άρα και στρατό κληρωτών)
Στην πραγματικότητα τα πράγματα έχουν αλλάξει αρκετά. Πολλά κράτη καταργούν ή κατήργησαν τη θητεία όχι επειδή τελείωσε ο Ψυχρός Πόλεμος [π.χ. Ισπανία (2001), Πορτογαλία (2004), Τσεχία (2004) και αρκετές χώρες ακόμα που πέρασαν αρκετά χρόνια από το 1990 πριν να καταργήσουν τη θητεία], όχι επειδή συνορεύουν με το Λουξεμβούργο [βλ. σύνολο Βαλκανικών χωρών, Λίβανος, Πολωνία], όχι επειδή είναι αμφισβητήσιμο αν προσφέρει κάτι [βλ. Γερμανία και κοινωνική θητεία], όχι επειδή δεν έχουν στρατιωτική παράδοση και ισχυρές ΕΔ [βλ. Σουηδία]. Την καταργούν επειδή πολύ απλά θεωρούν -έστω λανθασμένα- *ΔΕΝ ΑΞΙΖΕΙ ΤΟΝ ΚΟΠΟ*. Και για αυτό δεν γίνεται ουδεμία νύξη στο άρθρο.
Το αν η θητεία αξίζει τον κόπο στην Ελλάδα ειδικότερα είναι μια άλλη ιστορία. Προσπαθώντας να μείνω on topic δε θα το θίξω περιμένοντας το σχετικό post.
@ 29 Δεκεμβρίου 2010 5:46:00 μ.μ. GMT+02:00
"οὓς νῦν ὑμεῖς ζηλώσαντες καὶ τὸ εὔδαιμον τὸ ἐλεύθερον, τὸ δ' ἐλεύθερον τὸ εὔψυχον κρίναντες μὴ περιορᾶσθε τοὺς πολεμικοὺς κινδύνους"
Αυτά τα είπε ο Περικλής, ο ηγέτης των Δημοκρατικών στην Αθηναϊκή Δημοκρατία, έτσι για να μην ξεχνιόμαστε! Ο καθένας βέβαια είναι ελεύθερος να φιλοκαλεί μετ ' ευτελείας και να φιλοσοφεί άνευ μαλακίας. Προσοχή στο άνευ όμως!
@Ανώνυμε, 21:18: δε διαφωνούμε κάπου.
Αφενός τα 2 πρώτα παραδείγματά σου επιβεβαιώνουν τη μομφή μου προς το αρχικό άρθρο, ότι ως ανάλυση της αποτελεσματικότητας ενός στρατού κληρωτών παραμένου τα παραδείγματα παραμένουν κολλημένα στον Β'ΠΠ.
Το 3ο παράδειγμα δεν νομίζω ότι είναι και πολύ επιτυχημένο καθότι η ΕΟΚΑ δεν τη λες ακριβώς στρατό (μια καλή μετάφραση για το guerilla;). Ακόμα και έτσι όμως παραδέχτηκα και ο ίδιος πως σε μακροχρόνιες/πολυετείς συγκρούσεις το "βάθος" που προσφέρει ένας στρατός κληρωτών είναι ένα ξεκάθαρο πλεονέκτημά του.
@Ανώνυμος 06:03: αν το πλέον σχετικό που έχεις να πεις είναι μια ρήση του Περικλή από τον 5ο αιώνα π.Χ. άστο, τζάμπα το σάλιο, πήγαινε μίλα με τον Περικλή (μεγάλος ηγέτης μεν, 2500 χρόνια πριν δε)
@30-12 2:38
Κατ´αρχην δεν ειμαι ανωνυμος,το νικ μου ειναι γραμμενο φαρδια-πλατια με κεφαλαια,ακριβως για να αποφευγω την συγχυση της ανωνυμιας,αλλα τελος παντων,δεν θα χαλαστουμε γι´αυτο.Τωρα,σε οτι αφορα τα παραδειγματα του αρθρου,δεν περιοριζονται ακριβως στον Β´ΠΠ,απλως μετα απο αυτον δεν υπαρχουν πολλα χτυπητα παραδειγματα,εκτος ισως των Φωκλαντ.Στο Βιετναμ ο U.S Army δεν ηταν επι της ουσιας επαγγελματικος,διοτι ισχυε η κληρωση,αγγλιστι draft,oπως αλλωστε και στην Κορεα και στον Β´ΠΠ.Και αφου μιλησα για Κορεα,οι Αγγλοι εκει ηταν επαγγγελματιες,αλλα δεν τα καταφεραν καλυτερα απο τους δικους μας στρατευσιμους.Οπως μερικα χρονια πριν,δεν τα καταφεραν καλυτερα ουτε οι αλεξιπτωτιστες και τα Waffen SS του Γ´ρα'ι'x.Xωρις την συνθλιπτικη υλικη υπεροχη με παντζερ και στουκας,θα τον πινανε και αυτοι,και εν μερει το παραδεχθηκε ενωπιον του Ρα'ι'χσταγκ ο ιδιος ο Χιτλερ:''προς χαριν της ιστοριας,ειμαι αναγκασμενος να παραδεχθω οτι εξ ολων των αντιπαλων μας,ο Ελλην Στρατιωτης ιδιως,πολεμησεν με απαραμιλλον γενναιοτητα και φανατισμον''.Τετοια τιμη δεν εκανε ουτε στους Αγγλους εξαδελφους του.Και παλι πισω στην Κυπρο(εχω εμμονη,δεν το κρυβω),ξερεις οτι οι αγερωχοι Tommies στασιαζαν για να μην μετατεθουν στην Μεγαλονησο,μεταξυ 1957 και1959;Και οσο για τα Φωκλαντ,οι Αργεντινοι φαινεται οτι ζηλεψαν τα χαλια τα δικα μας στην Κυπρο λιγα χρονια ενωριτερα,και εκαναν μαγκες τους Α γγλους.Συμπτωματικα,παντα καποιων ''γκαφες''σωζουν τους Αγγλους,οπως δικες μας ''γκαφες''μας καταστρεφουν.Αν δεν τα ξαναπουμε συντομα,ευχομαι Καλη Χρονια.
@ 30 Δεκεμβρίου 2010 2:38:00 μ.μ. GMT+02:00
Και στό 'πα, πρόσεχε το άνευ!
Δημοσίευση σχολίου