Το έπος των οχυρών της γραμμής Μεταξά: Οχυρό Νυμφαίας

Στις 6 Απριλίου του 1941 ξεκίνησε η γερμανική επίθεση κατά της Ελλάδας, που ήδη μαχόταν επί πέντε και πλέον μήνες κατά της Ιταλίας. Η γερμανική επίθεση σήμανε την έναρξη μιας νέας χρυσής σελίδας στην ελληνική ιστορία: του έπους των οχυρών της Γραμμής Μεταξά.

Από 6 ως 10 Απριλίου 1941, οι μαχητές των οχυρών αντιμετώπισαν με ηρωισμό την επίθεση της 12ης γερμανικής στρατιάς υπό τον στρατάρχη Λιστ, αντιτάσσοντας την ανδρεία τους στην αριθμητική και τεχνολογική υπεροχή του αντιπάλου.

Από όλες τις ιστορίες ηρωισμού που γράφτηκαν στη γραμμή Μεταξά τον Απρίλιο του 1941, έχουμε ήδη δημοσιεύσει εδώ την εξιστόρηση της μάχης του οχυρού Ρούπελ. Επίσης μπορείτε να διαβάσετε εδώ μια αναλυτική εξιστόρηση της δημιουργίας των οχυρών της γραμμής Μεταξά, από την εξαιρετική εργασία του (τότε) Συνταγματάρχη (ΠΖ) Γ. Καραμπατσόλη διαθέσιμη στην ιστοσελίδα του ΓΕΣ. Από την ίδια εργασία (που αξίζει να διαβαστεί ολόκληρη) αναδημοσιεύουμε σήμερα την αναφορά του διοικητή του οχυρού Νυμφαίας, ταγματάρχη (ΠΖ) Α. Αναγνωστού. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει ο διάλογός του με τον Γερμανό σωματάρχη, αμέσως μετά την κατάληψη του οχυρού.


ΛΕΠΤΟΜΕΡΗΣ ΕΚΘΕΣΙΣ
Διοικητού οχυρού Νυμφαίας ταγματάρχου Πεζικού Αναγνωστού Αλεξάνδρου
(νυν αντισυνταγματάρχου) επί των, προ της μάχης, κατά την μάχην και μετά
την μάχην του οχυρού Νυμφαίας.
Εις αντικατάστασιν της κατά την κατοχήν υποβληθείσης συντόμου εκθέσεως.
---------------------------------
Ο υπογεγραμμένος διοικητής οχυρού Νυμφαίας ταγματάρχης Πεζικού
Αναγνωστός Αλέξανδρος, έχων υπό τας διαταγάς μου τους κάτωθι
αξιωματικούς:
1. Λοχαγό Πεζικού ημητριάδη Αντώνιο, διοικητή Α΄ Λόχου.
2. Λοχαγό Πεζικού Παπαδάκο Κων/νο, διοικητή Β΄ Λόχου.
3. Λοχαγό Πεζικού Κονδύλη Νικόλαο, διοικητή Λόχου και Υπασπιστή.
4. Έφεδρο Υπολοχαγό Τσαλαμπουπούνη Λεωνίδα, διμοιρίτη.
5. Ανθυπολοχαγό Πεζικού Κατεχάκη Ζαχαρία, διμοιρίτη.
6. Έφεδρο Ανθυπολοχαγό Παθιάκη Αντώνιο, διμοιρίτη.
7. Έφεδρο Ανθυπολοχαγό Μαρίνο Αλέξανδρο, διμοιρίτη.
8. Έφεδρο Ανθυπολοχαγό Παναγίδη Κων/νο, διμοιρίτη Όλμων.
9. Έφεδρο Ανθυπολοχαγό Μηχανικού Μαλάμογλου Νικόλαο, διμοιρίτη Σκαπανέων.
10. Έφεδρο Ανθυπασπιστή Μηχανικού Φιλίππου Χρ., Αξιωματικό διαβιβάσεων.
11. Ανθυπασπιστή Πεζικού Παχυγιαννάκη Εμμανουήλ, διαχειριστή.
12. Ανθυπίατρο Πατρινέλη Γεώργιο, Ιατρό του οχυρού.
13. Έφεδρο Ανθυπίατρο Μαλαχία, χειρουργό του οχυρού.

Ε Ξ Ι Σ Τ Ο Ρ Ε I
Τα προηγηθέντα και την διεξαγωγήν της μάχης του οχυρού Νυμφαίας ως
ακολούθως:

Ι. Γ Ε Ν Ι Κ Ο Τ Η Τ Ε Σ

Την διοίκησιν του οχυρού Νυμφαίας ανέλαβον τον Απρίλιον του 1940 παρά
του ταγματάρχου Πεζικού Αγκουριδάκη Εμμανουήλ και δυνάμει διαταγής του
12ου συνοριακού τομέως υφ' ού τας διαταγάς υπήγετο τότε το οχυρόν.
Κατά την υπ΄εμού ανάληψιν της διοικήσεως του οχυρού Νυμφαίας δεν είχον
περατωθεί τα έργα ο δε οπλισμός αυτού είχεν ως κάτωθι :
1. - Εν αντιαρματικόν πυροβόλον των 37 χιλιοστών.
2. - Εν αντιαεροπορικόν πυροβόλον των 20 χιλιοστών.
3. - Τεσσαράκοντα οκτώ πολυβόλα Σ.Ε.
4. - Είκοσι οκτώ οπλοπολυβόλα υποδ. 1915.
5. - Εν πολυβόλον Χόσκις 1926.
6. - Δύο όλμους των 81 χιλιοστών.
Εκ των ανωτέρω όπλων, από της ενάρξεως του ελληνοϊταλικού πολέμου και μέχρι του γερμανοελληνικού τοιούτου διετάχθημεν και απεστείλαμεν αλλαχού τα κάτωθι:
1. - Εν αντιαρματικόν πυροβόλον των 37 χιλιοστών.
2. - Εν αντιαεροπορικόν πυροβόλον των 20 χιλιοστών.
3. - Είκοσι τέσσερα πολυβόλα Σ.Ε.
4. - Το ήμισυ των προβλεπομένων πυρομαχικών.
Ο ύ τ ω
Κατά την γερμανικήν επίθεσιν το οχυρόν Νυμφαίας ευρέθη έχων τον κάτωθι
οπλισμόν :
1. - Δύο όλμους Μπράντζ των 81 χιλιοστών.
2. - Είκοσι τέσσερα πολυβόλα Σ.Ε.
3. - Είκοσι επτά οπλοπολυβόλα του 1915 δια την φύλαξιν των εξόδων και παρατηρητηρίων.
4. - Δέκα υποοπλοπολυβόλα Τόμψον άρτι παραληφθέντα
5. - Τέσσαρες ολμίσκους Στόκες

ΙΙ. Προηγηθέντα της γερμανικής επιθέσεως

Ο ΧΙΙ συνοριακός τομεύς, όστις είχεν αποστολήν αμύνης επί των ένθεν και ένθεν του οχυρού Υψωμάτων, μετονομασθείς εις 83ον σύνταγμα πεζικού απεστάλη αλλαχού, την δε φύλαξιν ολοκλήρου της οροθετικής γραμμής του τομέως ανέλαβεν το 1ο τάγμα της ταξιαρχίας Έβρου.
Ολίγας ημέρας προ της γερμανικής επιθέσεως και κατόπιν (διαταγής) της ταξιαρχίας Έβρου, το οχυρόν Νυμφαίας υπήχθη διοικητικώς και τακτικώς απ΄ευθείας υπό την ταξιαρχίαν Έβρου, οικονομικώς δε υπό το 1ον τάγμα Κομοτηνής.
Κατόπιν των ανωτέρω μεταβολών τα προκαλυπτικά τμήματα (φυλάκια, διμοιρίαι - λόχοι), έλαβον διαταγήν δια της οποίας εις περίπτωσιν από βορράν επιθέσεως να δώσουν το σύνθημα του συναγερμού και αφού ευρεθώσιν προ υπερτέρων δυνάμεων να συμπτυχθώσιν κανονικώς βάσει ορισμένου σχεδίου, το δε οχυρόν ν΄ αμυνθή επί τόπου απαγορεύον την διέλευσιν τροχοφόρων δια της οδού Κίρτζαλη - Μακάζα - σύνορα - Νυμφαία - Κομοτηνή.
Από της εμφανίσεως των πρώτων γερμανικών τμημάτων επί του έναντι της οροθετικής μας γραμμής βουλγαρικού εδάφους (ήτις εμφάνισις εγένετο τρεις ημέρας μετά την είσοδον των γερμανικών στρατευμάτων εις την Βουλγαρίαν) οι διμοιρίται προκαλύψεως των προ ημών διμοιριών Τζιβάκ και Μπερλαγιάν Κεντί ανθυπολοχαγός Πλεύρης Θεμιστοκλής, Έφεδρος Ανθυπολοχαγός Πατσουράκος Ανδρέας ανέφερον δια του καθημερινού των δελτίου διαφόρους
συγκεντρώσεις μηχανοκινήτων μέσων και πυροβολικού εις την περιοχήν της Μακάζης (χωρίον κείμενον 7 ½ περίπου χιλιόμετρα βορείως της οροθετικής μας γραμμής) ως και διαφόρους τοπογραφικάς εργασίας των Γερμανών επί της οροθετικής γραμμής.
Ολίγας ημέρας προ της γερμανικής επιθέσεως (περί τα τέλη Μαρτίου) οι ανωτέρω διμοιρίται ανέφερον ότι οι Γερμανοί ετοποθέτησαν πλησίον και όπισθεν ακριβώς της οροθετικής γραμμής βαρύ πυροβόλον ως και άλλα τοιαύτα μικροτέρου διαμετρήματος.
Κατόπιν των ανωτέρω και προς πρόληψιν αιφνιδιαστικής ενεργείας του εχθρού, διέταξα την καθ΄ εκάστην κατάληψιν των οργάνων πυρός και παρατηρητηρίων του οχυρού υπό του ημίσεως προσωπικού από της 4ης πρωϊνής ώρας και μέχρι της 9ης τοιαύτης. Εκ παραλλήλου δε απέσπον καθημερινώς ενέδραν υπό αξιωματικών και 10 οπλίτας επί καταλλήλου τινος
σημείου όπισθεν της οροθετικής γραμμής με την εντολήν να υποστηρίξουν το υπάρχον τμήμα του μηχανικού βορείως του οχυρού δια την εκτέλεσιν των καταστροφών επί της αμαξητής οδού σύνορα Νυμφαία.


Η είσοδος του οχυρού Νυμφαίας σήμερα.
Διακρίνεται η προτομή του διοικητή, ταγματάρχη (ΠΖ) Αναγνωστού Αλεξάνδρου
(φωτογραφία Γ Καραμπατσόλης)

5η Απριλίου 1941

Την 17ην ώρα της 5ης Απριλίου, οι διμοιρίται Τζιβάκ και Μπερλαγιάν Κεντί του 6ου λόχου προκαλύψεως του Α΄ τάγματος της ταξιαρχίας Έβρου ανέφερον ότι παρετήρησαν μεγάλας συγκεντρώσεις μηχανοκινήτων μέσων, πυροβολικού, ιππικού και πεζικού εις την περιοχήν του βουλγαρικού χωρίου Μακάζα.
Το γεγονός τούτο με ήγαγεν εις την σκέψιν ότι πιθανόν την επομένην θα εδεχόμεθα την αναμενωμένην επίθεσιν και εξηναγκάσθην να λάβω όλα τα κατάλληλα μέτρα εις τρόπον, ώστε το οχυρόν εις πάσαν στιγμήν να είναι έτοιμον προς απόκρουσιν οιασδήποτε εχθρικής ενεργείας.
Το εσπέρας διέταξα συγκέντρωσιν των αξιωματικών του οχυρού και του υποτομέως των ευρισκομένων εις την έδραν του υποτομέως. Αφού διεπίστωσα την παρουσίαν απάντων των αξιωματικών, εκοινοποίησα εις τούτους το αποτέλεσμα των παρατηρήσεών μου, τους είπον δε ότι η αντίληψίς μου είναι ότι την πρωίαν θα έχωμεν γερμανικήν επίθεσιν.
Διέταξα δε αυστηράν επιφυλακήν των τμημάτων της έδρας του υποτομέως και οχυρού. Από δε της 4ης ώρας της 6ης Απριλίου οι άνδρες του οχυρού θα ευρίσκωνται εις τας θέσεις μάχης.
Εις τας διμοιρίας προκαλύψεως και φυλάκια εδώθη τηλεφωνική διαταγή μου να καταληφθώσιν αμέσως αι θέσεις μάχης και να είναι έτοιμοι ν΄ αποκρούσωσι κάθε ενέργειαν των εχθρών της πατρίδος μας. Τα παρατηρητήρια και αι ενέδραι ετέθησαν εις τας θέσεις των με την εντολήν της διαρκούς παρατηρήσεως και αναφοράς ημίν και της παραμικροτέρας κινήσεως.
Αφού έδωσα και άλλας συμπληρωματικάς οδηγίας εις τους αξιωματικών του οχυρού και υποτομέως και ανέπτυξα εις αυτούς την σπουδαιότητα, του μέλλοντος να διεξαχθή αγώνος, δια την ελληνικήν ιστορίαν, τους απεχαιρέτησα και τους εφίλησα δια τελευταίαν φοράν, διότι την επομένην πιθανόν να μη υπήρχε κανείς από ημάς εν τη ζωή.
Είναι αδύνατον να περιγράψω την συγκίνησιν και ενθουσιασμόν την στιγμήν εκείνην των αξιωματικών, απόχωρούντες δε της αιθούσης του οχυρού δια να μεταβώσιν εις τας θέσεις των, με δάκρυα εις τους οφθαλμούς των από ενθουσιασμόν ανεφώνισαν ''Ζήτω η αιωνία Ελλάς'' και εδήλωσαν ότι θα πέσωσιν όλοι δια το μεγαλείον της γλυκιάς μας πατρίδος.
Μετά την αποχώρησιν των αξιωματικών μου μετέβην και εγώ εις το γραφείον μου, εκάλεσα τον υπασπιστήν μου λοχαγόν Κονδύλην Νικόλαον και διέταξα τούτον να συγκεντρώση όλα τα απόρρητα (διαταγάς και σχέδια) του οχυρού και να τα έχη έτοιμα, εκτός των κιβωτίων αρχείου, προς καταστροφήν δια πυρός άμα τη διαταγή μου.
Μετά πάροδον αρκετής ώρας ετακτοποιήθησαν τα πάντα, μετέβημεν δε και ημείς εις τους κοιτώνας μας δια να κοιμηθώμεν.
Ευρισκόμενος εις τον κοιτώνα μου, την 3.30΄ πρωϊνήν ώραν της 6ης Απριλίου, με εκάλεσεν εις το τηλέφωνον ο διοικητής της ταξιαρχίας Έβρου, αείμνηστος υποστράτηγος Ζήσης Ιωάννης, ο οποίος μου εζήτησε πληροφορίας τι νεώτερα έχω από τον τομέαν μου. Εγώ του ανέφερα τα εξής :
- Στρατηγέ μου εκ των χθεσινών παρατηρήσεών μου, ως και χθες το βράδυ σας ανέφερον, έχω την αντίληψιν ότι σήμερα το πρωϊ θα έχωμεν γερμανικήν επίθεσιν. Και τούτου ένεκεν η δύναμις του οχυρού θα ευρίσκεται εις τας θέσεις μάχης, από της 4ης πρωϊνής ώρας, έτοιμη να θυσιασθή δια το μεγαλείον της φιλτάτης μας πατρίδος.
Τότε ο στρατηγός με ευχαρίστησε δια τα μέτρα που έλαβα και μου είπεν επί λέξει ''Περίεργον κ. Αναγνωστέ, ουδεμίαν ειδοποίησιν έχω από πουθενά, ότι πρόκειται να μας επιτεθούν σήμερα πάντως πολύ σε παρακαλώ να με καθιστάς ενήμερον δια παν συμβησόμενον, εις περίπτωσιν δε επαληθεύσεως της προβλέψεώς σας να εκτελεσθή η υπ΄αριθ. 1 και 2 καταστροφαί ''.
Την 4ην πρωϊνήν ώραν της 6ης Απριλίου 1941 μετέβην προς επιθεώρησιν του οχυρού δια να πεισθώ εάν άπαντες ευρίσκονται εις τας θέσεις των, ως είχεν διαταχθή το εσπέρας της προηγουμένης.
Πράγματι, εκ της γενικής επιθεωρήσεως ην ενείργησα εις το οχυρόν, διεπίστωσα ότι οι αξιωματικοί και οπλίται, από της 3.55΄ώρας, ευρίσκοντο εις τας θέσεις μάχης. Επί τόπου έδωσα τας δεούσας διαταγάς και οδηγίας. Επίσης διεπίστωσα ότι το ηθικόν των αξιωματικών και οπλιτών ήτο άριστον.
Μετά το πέρας της επιθεωρήσεως επέστρεψα εις το γραφείον μου, μετά του υπασπιστού μου απολύτως ικανοποιημένος και υπερήφανος, διότι ηγούμαι τοιούτου τμήματος, εις το οποίον αντιπροσωπεύετο ολόκληρος η Ελλάς.
Τα παρατηρητήρια του οχυρού και των προκαλυπτικών τμημάτων μοι ανέφερον ότι μέχρι της στιγμής εκείνης ουδεμίαν κίνησιν παρατηρούσιν.
Την 4.45΄ώραν πρωϊαν της 6ης Απριλίου 1941 με εζήτησεν εις το τηλέφωνον και πάλιν ο στρατηγός όστις μου είπεν επί λέξει το κάτωθι :
''Κύριε Αναγνωστέ σε συγχαίρω δια την προβλεπτικότητά σου, αυτήν την στιγμήν άφισα το Γενικόν Επιτελείον το οποίον με επήρε και μου είπεν ότι σήμερα το πρωϊ θα εκδηλωθή η γερμανική επίθεσις, πρόσεξε για όλα κατάστροφάς και λοιπά".
Εγώ διαβεβαίωνα τον στρατηγόν δια μίαν ακόμη φοράν ότι τα πάντα είναι έτοιμα, το δε ηθικόν αξιωματικών και οπλιτών είναι άριστον, προ 5΄ λεπτών επέστρεψα από επιθεώρησιν που ενήργησα εις το οχυρόν και εύρον τα πάντα εν τάξει, αξιωματικοί και οπλίται ευρίσκονται εις τας θέσεις μάχης από της 3.55΄πρωϊνής ώρας ως τούτο είχε διαταχθή από χθες το εσπέρας, εγώ δε αυτήν την στιγμήν μεταβαίνω εις το παρατηρητήριόν μου. Ο στρατηγός με ευχαρίστησε και διέκοψε την συνδιάλεξιν αφού με ευχήθη καλήν τύχην.
Εκάλεσα αμέσως τον υπασπιστήν μου, του ανεκοίνωσα τα διαμηφθέντα με τον στρατηγόν και τον διέταξα να μεταβή αμέσως εις το παρατηρητήριον του Α΄ λόχου οχυρού απ΄ όπου θα παρακολουθή τα πάντα. Εγώ μετέβην αμέσως εις το παρατηρητήριόν μου και ανέμενον με τους παρατηρητάς μου. Εκ του παρατηρητηρίου μου ειδοποίησα τηλεφωνικώς τους διοικητάς των λόχων και όργανα πυρός δια τον μέλλοντα ν΄ αρχίση αγώνα.
Ούτως εχόντων των πραγμάτων, την 5.03΄ πρωϊνήν ώραν της ιστορικής 6ης Απριλίου εδώθη, το από πολλού αναμενόμενον με αγωνίαν, σύνθημα συναγερμού από την διμοιρίαν προκαλύψεως Τσιβάκ και λοιπών προκαλυπτικών τμημάτων άτινα εδέχθησαν ισχυροτάτην επίθεσιν των γερμανικών στρατευμάτων.
Επίσης το επιφανειακόν παρατηρητήριον του οχυρού μοι αναφέρει ότι εις τα σύνορα ακούονται πυκνοί πυροβολισμοί και κανονιοβολισμοί.
Τα προκαλυπτικά τμήματα, λόγω της ισχυράς πιέσεως και των πολύ υπερτέρων δυνάμεων και μέσων πυρός ήρχισαν συμπτυσσόμενα.
Εγώ διέταξα τον υπασπιστήν μου να καταστρέψη δια πυρός όλα τ΄ απόρρητα και σχέδια του οχυρού και αμέσως τηλεφωνικώς τον αξιωματικόν του Μηχανικού όστις ευρίσκετο, με το ανάλογον προσωπικόν του, εις την βορείως του οχυρού υπονόμευσιν της δημοσίας οδού Κομοτηνή - σύνορα - Βουλγαρίαν, να θέση πυρ, πράγματι εντός ενός λεπτού η ανατύναξις εγένετο.
Μετά την ανατύναξιν της υπ΄αριθ. 1 καταστροφής διέταξα τον αξιωματικόν τούτον, συμφώνως των εκ των προτέρων δοθησών εντολών, να επιβιβασθή με τον προσωπικόν του επί του εις την διάθεσίν του αυτοκινήτου και να μεταβή αμέσως εις την νοτίως του οχυρού υπονόμευσιν υπ΄αριθ. 2 καταστροφήν εις ην να θέση αμέσως πυρ και εκείθεν να μεταβή μετά του προσωπικού του αμέσως εις Κομοτηνήν όπου και θα ελάμβανε νέαν αποστολήν εκ των στρατιωτικών αρχών Κομοτηνής.

Πράγματι μετά 5΄ λεπτά της ώρας εγένετο και η νοτίως του οχυρού ανατύναξις της υπ΄αριθ. 2 καταστροφής, ο δε άξιος παντός επαίνου γενναίος αξιωματικός (ανθυπολοχαγός) του μηχανικού του οποίου το όνομα δεν ενθυμούμαι, μετά του προσωπικού του ανεχώρησεν αμέσως δια Κομοτηνήν.

ΙΙΙ. Γερμανική επίθεσις και διεξαγωγή της μάχης του οχυρού Νυμφαίας 6ης
Απριλίου 1941

Την 3ην και 30΄ώραν της 6ης Απριλίου 1941 καλέσας με εις το τηλέφωνον ο διοικητής της ταξιαρχίας Έβρου υποστράτηγος Ζήσης Ιωάννης με διέταξε να εκτελέσω την ανατίναξιν των υπ΄αριθ. 1 και 2 καταστροφών των ευρισκομένων βορείως του οχυρού και επί της οδού Νυμφαίας - σύνορα.
Η εν λόγω ανατίναξις διετάχθη και εγένετο επιτυχώς ευθύς ως εξεδηλώθη η γερμανική επίθεσις κατά των προκαλυπτικών φυλακίων (παρομοίας εκτάσεως καταστροφαί της οδού εγένοντο τη πρωτοβουλία μου ολίγας ημέρας προ της επιθέσεως δι΄ ανδρών των λόχων του οχυρού περί τα 1500 περίπου μέτρα βορείως των μελετηθεισών κατάστροφών).
Την 5.03΄ πρωϊνήν ώραν της 6ης Απριλίου 1941 τα προκαλυπτικά τμήματα έδωσαν το σύνθημα του συναγερμού δεχθέντα ισχυροτάτην επίθεσιν των γερμανικών στρατευμάτων.
Από της ενάρξεως της ισχυράς ταύτης επιθέσεως και λόγω των πολλαπλασίως υπερτέρων και ισχυρών δυνάμεων τα προκαλυπτικά τμήματα ήρξαντο συμτυσσόμενα συμφώνως προς το σχέδιον ενεργείας αυτών.
Την 8.30΄ώραν της αυτής ημέρας τα γερμανικά στρατεύματα μη υπαρχούσης αναλόγου φιλίας αντιστάσεως και χρησιμοποιούντα άφθονον πυροβολικόν και αυτόματα όπλα κατέλαβον τα υψώματα Τζιβάκ και Μπουγιούκ Αλάν. Εκ των υψωμάτων τούτων ήρχισαν σφυροκοπούντα συνεχώς τα επί των υψωμάτων 822 και Περλαγιάν Κεντί ευρισκόμενα ελαφρά προκαλυπτικά ήμερα τμήματα. Την αυτήν ως άνω ώραν ενεφανίσθησαν και τα πρώτα μηχανοκίνητα εχθρικά τμήματα 200 μέτρα βορειότερον των εκτελεσθεισών δι΄ ανατινάξεως καταστροφών επί της δημοσίας οδού. Εκ της θέσεως τούτης το εχθρικόν αντιαρματικόν πυροβολικόν ήρχισε βάλλον εναντίον του παρατηρητηρίου του διοικητού του οχυρού.

Από της 7ης περίπου πρωϊνής ώρας το πυροβολικόν του εχθρού πάσης φύσεως και διαμετρήματος τεταγμένον επί διαφόρων σημείων της οδού Μακάζα - σύνορα - Νυμφαία ήρχισε να εκτελή φραγμούς επί της επιφανείας του οχυρού.

Την 8.45΄ ώραν, πυροβόλον των 88 χιλιοστών τεταγμένον πλησίον των καταστροφών εξετέλεσε εύστοχον βολήν κατά του παρατηρητηρίου της διοικήσεως του οποίου βλήμα εκραγέν εντός του παρατηρητηρίου έθεσε εκτός μάχης τους εν αυτώ ευρισκομένους μετ΄ εμού 5 οπλίτας της υπηρεσίας του παρατηρητηρίου εξ ων ο εις υπέκυψεν εις τα τραύματά του.
Δια της εκρήξεως του εν λόγω βλήματος το παρατηρητήριόν μου κατέστη άχρηστον αναγκασθείς προς τούτο να χρησιμοποιώ τα παρατηρητήρια του Α΄ λόχου οχυρού.
Από της 11ης ώρας της αυτής ημέρας το οχυρόν περιεσχέθη παντελώς. Από της ώρας τούτης ο εχθρός έταξεν επί όλων των γύρωθεν του οχυρού ευρισκομένων υψωμάτων πυροβόλα πάσης φύσεως και διαμετρήματος και αντιαρματικά τοιαύτα και ήρξατο βάλλον δραστικώς εναντίον των φατνωμάτων των πολυβόλων και των εξόδων των έργων από αποστάσεως 600-1500 μέτρων ενώ ταυτοχρόνως δια τμημάτων πεζικού ο εχθρός προσεπάθει συνεχώς ν΄ ανέλθη επί του οχυρού.


Θυρίδα πολυβολείου
(Φωτογρ. Γ. Καραμπατσόλης)

Αι επιθετικαί αύται προσπάθειαι του εχθρού εθραύοντο υπό των πολυβόλων και των δύο όλμων του οχυρού οίτινες δι΄ ευστόχου βολής απηγόρευον την επισκευήν της συντελεσθείσης καταστροφής της οδού και κατά συνέπειαν την διέλευσιν τροχοφόρων από της οδού της αγούσης προς Κομοτηνήν.
Την 14ην ώραν ο εχθρός δια βλημάτων πυροβολικού μεγάλου διαμετρήματος κατόρθωσε να καταστρέψη πέντε πολυβόλα της μετωπικής αμύνης και να προξενήση απωλείας επί του προσωπικού αυτών.
Από της ανωτέρω ώρας και μέχρι βαθείας νυκτός ο εχθρός εσφυροκόπει το οχυρόν τόσον δια του πυροβολικού και των αυτομάτων όπλων του όσον και δια της αεροπορίας.
Παρατηρήσαντες μεγάλας συγκεντρώσεις μηχανοκινήτων μέσων και πυροβολικού επί της οδού Νυμφαίας - σύνορα - Μακάζα εζητήσαμεν κατ΄ επανάληψιν δια του ασυρμάτου την αποστολήν φιλίας αεροπορίας δια την καταστροφήν τούτων πλην δεν ενεφανίσθη εις τον ορίζοντα ουδέν φίλιον αεροπλάνον.
Ελήφθη μόνο το κάτωθι ραδιοτηλεγράφημα από τον αείμνηστον στρατηγόν Ζήσην Ιωάννην.
" Δι΄ανδρείαν σας και αυτοθυσίαν σας η πατρίς ευγνωμονεί. Εγώ δε προσωπικώς υποκλείνομαι. Ποθούμαι νέα σας"
Ζήσης Υποστράτηγος
Έκτοτε εχάθη κάθε επαφή με την ταξιαρχίαν Έβρου, παρά τας επιμόνους προσπαθείας μας να συνδεθώμεν, τούτο κατέστη αδύνατον.
Επίσης προσπαθήσαμεν να συνδεθώμεν και με την ταξιαρχίαν Νέστου πλην όμως τούτο κατέστη αδύνατον.
Το οχυρόν απεμονώθη τελείως, κανείς σύνδεσμος με ασύρματον ή τηλέφωνον υπήρχεν.
Από της 20ης ώρας της 6ης Απριλίου εκόπασε κάπως το σφυροκόπημα του εχθρού και δεν ηκούοντο παρά κατ΄ αραιά χρονικά διαστήματα οι κανονιοβολισμοί.

7η Απριλίου 1941

Την 1.30΄ πρωϊνήν της 7ης Απριλίου ο εχθρός ήρχισεν σφοδρότατον βομβαρδισμόν πυροβολικού επί του οχυρού διαρκείας 30΄λεπτών της ώρας μετά το πέρας του οποίου τμήματα Πεζικού ενήργησαν έφοδον προς κατάληψιν τούτου πλην η προσπάθειά των αύτη εθραύσθη υπό των πολυβόλων μας και όλμων προκαλέσαντες μεγάλας απωλείας εις βάρος του εχθρού.
Παρομοία εχθρική ενέργεια έλαβε χώραν περί την χαραυγήν ευρούσα και αύτη την αυτήν τύχην. Την 8ην πρωϊνήν της αυτής ημέρας ο εχθρός ενήργησε και τρίτην παρομοίαν εχθρικήν προσπάθειαν ήτις εθραύσθη και αύτη ως αι δύο προηγούμεναι.

Καθ΄ όλη την λοιπήν ημέραν ο εχθρός έπαυσεν μεν να μας ενοχλή πολύ δια των πολυβόλων του, πλην όμως εσφυροκόπει συνεχώς το οχυρόν δια του αφθόνου και παντοειδούς πυροβολικού του δια του οποίου την 16ην ώραν κατέστρεψε και 6ον πολυβόλον της μετωπικής αμύνης φονεύσας τους 4 υπηρέτας αυτού.
Την 18ην ώραν της αυτής ημέρας ο βομβαρδισμός του οχυρού υπό του πυροβολικού του εχθρού ενετάθη και η εξαπολυθείσα μετά το πέρας τούτου έφοδος εθραύσθη επιτυχώς.
Την 19ην ώραν ο εχθρός περατώσας την εγκατάστασιν της καλυτέρας θέσεως των πυροβόλων του γύρωθεν του οχυρού ήρχισεν με υπερεκατόν πυροβόλων παντός είδους και διαμετρήματος σφοδρότατον βομβαρδισμόν εναντίον των φατνωμάτων των πολυβολείων των εξόδων των έργων και των παρατηρητηρίων όστις διήρκησε μέχρι της 19ης και 45΄ώρας.
Δια του βομβαρδισμού τούτου κατεστράφησαν τα περισσότερα των εναπομεινάντων πολυβόλων ως και αι θύραι των εξόδων των μεμονωμένων έργων. Το δε πεζικόν του εχθρού αφίχθη κάτωθεν των καταστραφέντων ήδη συρματοπλεγμάτων.
Τον βομβαρδισμόν τούτον του εχθρικού πυροβολικού διεδέχθη βομβαρδισμός του οχυρού υπέρ πεντήκοντα περίπου αεροπλάνων καθέτου εφορμήσεως διαρκείας 15΄ λεπτών της ώρας.
Δια του βομβαρδισμού αυτού των αεροπλάνων κατεστράφη ο εις εκ των δύο όλμων μετά του έργου αυτού. Αρθέντος και του βομβαρδισμού των αεροπλάνων το πεζικόν του εχθρού και ειδικά τμήματα επιθέσεως εναντίον οχυρών ευρέθησαν επί των έργων και ήρξατο της καταστροφής τούτων δια δυναμίτιδος και φλογοβόλων. Το έργον της 3ης διμοιρίας του Α΄ λόχου και εν εκ των μεμονωμένων έργων της 1ης διμοιρίας του Β΄ λόχου κατέρρευσαν δια
δυναμίτιδος και κατελήφθησαν μετά μάχην εσωτερικού αγώνος την 21ην ώραν. Εν τω μεταξύ εκ των καταστραφέντων πολυβολείων έρριπτον εις το εσωτερικόν του οχυρού χειροβομβίδας καπνογόνους και υπό την προστασίαν φλογοβόλων εισήρχοντο εντός του οχυρού.


Διάδρομος. Στο βάθος θυρίδα πολυβόλου προστασίας του διαδρόμου.
Διακρίνονται ίχνη εχθρικών πυρών.
(Φωτογρ. Γ. Καραμπατσόλης).

Αι πετρελαιόφωτοι λυχνίαι έσβυσαν ελλείψει οξυγόνου ενώ η ατμόσφαιρα του οχυρού εκ των ανωτέρω και του βομβαρδισμού κατέστη αποπνυκτική. Αι θύραι των εξόδων υπεχώρησαν εις δε το κέντρον του συγκροτήματος κατέρρευσε συνεπεία δυναμίτιδος το γραφείον του διαχειριστού. Ο εσωτερικός αγών πλέον λόγω του σκότους και των εκρήξεων κατέστη αδύνατος.
Κατόπιν των ανωτέρω και επειδή πας σύνδεσμος παρ΄ όλας τας προσπαθείας μας με την προϊσταμένην αρχήν εξέλιπε αφ΄ ενός αφ΄ετέρου λόγω ελλείψεως φιλίου πυροβολικού και αεροπορίας προς απασχόλησιν εν μέρει του εχθρού ως και της καταστροφής των περισσοτέρων οργάνων του οχυρού βλέπων το άσκοπον και επικίνδυνον της παραμονής εντός των υπογείων στοών της δυνάμεως του οχυρού ήχθην εις την απόφασιν έχων και την προς τούτο σύμφωνον γνώμην των διοικητών των λόχων να διατάξω περί ώραν 23.30΄την παύσιν του πυρός εκ των υπολοίπων οργάνων και την παράδοσιν του οχυρού.
Τέλος περί ώραν 24ην της 7ης προς την 8ην Απριλίου το οχυρόν περιήλθεν εις
χείρας του εχθρού.

IV. Μετά την μάχην του οχυρού Νυμφαίας

Μετά την κατάληψιν του οχυρού Νυμφαίας, υπό ειδικών τμημάτων εκπορθήσεως οχυρών, την εσπέραν της 7ης Απριλίου 1941 και ώραν 24ην, εισήλθον εις το οχυρόν τμήματα γερμανικού στρατού, άτινα επεδώθησαν εις την λεηλασίαν των τροφίμων του οχυρού αφού προηγουμένως περιόρισαν τους αξιωματικούς και οπλίτας του οχυρού εντός ορισμένων υπογείων στοών.
Γερμανοί δε Αξιωματικοί του επιτελείου του μηχανοκινήτου γερμανικού σώματος στρατού ελθόντες εις το οχυρόν ήρχισαν εξετάζοντες τους αξιωματικούς εις ιδιαιτέραν στοάν έναν έκαστον χωριστά, υποβάλοντες διαφόρους ερωτήσεις σχετικώς με την δύναμιν και οργάνωσιν του οχυρού ως και την διοικητικήν υπαγωγήν τούτου.
Τας πρωϊνάς ώρας επισκεύφθησαν το οχυρόν τέσσαρες Γερμανοί στρατηγοί εξ ων ο εις ο διοικητής του μηχανοκινήτου σώματος στρατού το οποίον ήτο έναντι του οχυρού Νυμφαίας και επρόκειτο να διέλθη την αμαξιτήν οδόν από Βουλγαρίας - οχυρόν - Κομοτηνήν, αλλά εύρε σιδηρούν τοίχος τα στήθια των υπερασπιστών του μικρού τούτου οχυρού.
Το ότι ο εις των στρατηγών ήτο ο διοικητής του γερμανικού σώματος στρατού, εφαίνετο εκ του ότι έφερεν επί των χρυσοποικίλτων επωμίδων του δύο αδαμαντοκολλήτους αστέρας, ενώ οι τρεις έτεροι έφερον ένα αδαμαντοκόλλητον αστέρα και ίσταντο ενώπιόν του προσοχή.
Εγκάθειρκτοι όντες οι 14 ήρωες αξιωματικοί του οχυρού εντός του στενωτάτου δωματίου μου διαστάσεων 2Χ2, ήλθεν εις ταγματάρχης Γερμανός του επιτελείου του σώματος στρατού, όστις ηρώτησε ποίος είναι ο διοικητής του οχυρού, πληροφορηθείς ότι είμαι εγώ με παρεκάλεσε να τον ακολουθήσω και με οδήγησεν εις την επιφάνειαν του οχυρού, την οποίαν βεβαιώ ότι δεν ανεγνώρισα, διότι ήτο ανασκαμμένη πιθαμή προς πιθαμή, ούτε ίχνος δένδρου υπήρχε, είχε μεταβληθή τελείως από τους βομβαρδισμούς. Προχορώντες εφθάσαμεν εις ένα μικρόν οικίσκον προς την νοτίαν πλευράν του οχυρού ο οποίος δεν είχε πάθη μεγάλας ζημίας από τους βομβαρδισμούς. Επίσης ο ιστός της ελληνικής σημαίας εις την κορυφήν του οχυρού δεν είχε πάθη τίποτε και η κυανόλευκος εκυμάτιζε υπερήφανη καθ΄ όλην την διάρκειαν της μάχης και μέχρι της στιγμής εκείνης που διερχόμην κάτωθεν και εις απόστασιν 50 περίπου μέτρων με τον Γερμανόν ταγματάρχην. Είς Γερμανός κατεβίβαζε την ένδοξον ελληνικήν σημαίαν και ανεβίβασε μετ΄ ολίγην ώραν την γερμανικήν.
Φθάσαντες εις τον οικίσκον με εισήγαγεν εντός και με παρουσίασεν εις τον διοικητήν του σώματος στρατού και τους τρεις άλλους στρατηγούς. Όταν εισήλθον εις το δωμάτιον που ήτο ο σωματάρχης, ηγέρθη ούτος της θέσεώς του, έλαβε την στάσιν της προσοχής και μου έσφιξε το χέρι ειπών δια διερμηνέως τ΄ ακόλουθα:
"Το γερμανικόν κράτος δι΄ εμού συγχαίρει του ήρωας υπερασπιστάς του οχυρού τούτου, οι οποίοι επεσκίασαν την δόξαν του Λεωνίδα και του Θεμιστοκλέους. Σας παρακαλώ πολύ αυτά να τα διαβιβάσητε εις όλους τους αξιωματικούς και οπλίτας του οχυρού. Χθες το βράδυ το ραδιόφωνον του Βερολίνου και Λονδίνου έψαλαν ύμνους για σας".
Η απάντησις μου ήτο:
- "Ουδέν επράξαμεν στρατηγέ παρά μόνον το καθήκον μας ως υπερασπισταί τμήματος του πατρίου εδάφους".
Τότε ο στρατηγός συνεχίζων είπεν :
- Εμείς είμεθα φίλοι της Ελλάδος, διατί εσείς αντεστάθητε και εμποδίσατε την προχώρησίν μας; ή μήπως νομίσατε ότι οι επετεθέντες ήσαν Βούλγαροι;
- Αδιαφορώ ποίοι ήσαν οι επιδρομείς εναντίον της αγαπητής μου πατρίδος, Γερμανοί ή Βούλγαροι. Εγώ ετάχθην να φυλάξω τμήμα των συνόρων της πατρίδος μου και το έπραξα όσον ήτο δυνατόν, αδιάφορον ποίον είναι το αποτέλεσμα.
- Και πάλιν σας συγχαίρω, αλλά τι δύναμιν είχατε;
- Οι υπερασπισταί του μικρού τούτου οχυρού στρατηγέ ανέρχονται μόλις εις 14 Αξιωματικούς και 364 οπλίτας, αι ψυχαί των οποίων αντιπροσωπεύουν εκατονταπλασίαν δύναμιν.
- Πράγματι μικρόν ντωμόν είπεν ο στρατηγός, ποίαι αι απώλειαι του οχυρού;
- Αι απώλειαι του οχυρού ανέρχονται εις 7 νεκρούς και 23 τραυματίας.
- Μόνον;
Εκ της εκπλήξεως ταύτης του στρατηγού φαίνεται, ότι ανέμενε να ακούση μεγάλον αριθμόν απωλειών, λόγω του σφοδρού βομβαρδισμού του οχυρού από ξηράς και αέρος και της χρησιμοποιήσεως τόσων άλλων μέσων, όταν δε άκουσε τόσο μικρόν αριθμόν απωλειών εξενίσθη.
-Μάλιστα στρατηγέ μου, αλλά υποβάλλω την παράκλησιν, εάν τούτο επιτρέπεται, να με πληροφορήσητε τι απωλείας είχον τα υμέτερα τμήματα κατά την εναντίον του οχυρού επίθεσιν.
- Τα ημέτερα τμήματα είχον 900 νεκρούς και 1500 τραυματίας, 100 κτήνη και 30 αυτοκίνητα. Δεν μου λέτε σας παρακαλώ, συνεχίζει ο στρατηγός, τι βαθμόν έχετε;
- Φέρω τον βαθμόν του ταγματάρχου.-
- Αδύνατον, λέγει ο στρατηγός, τα οχυρά διοικώνται από υποστρατήγους και σεις φέρεται τον βαθμό τούτον, αλλά δεν θέλετε να τον αποκαλύψητε, άγνωστον δια ποίον λόγον. Πού είναι η ταυτότης σας ;
- Δεν έχω στρατηγέ μου.-
- Εμείς φέρωμεν ταυτότητας με τον βαθμόν μας και λοιπά στοιχεία για κάθε απρόοπτον, ιδού, και ο στρατηγός εξήγαγεν, εκ του στήθους του, μιαν πλάκαν μετάλλινην ήτις εκρέματο από τον λαιμόν του με μιαν άλυσσον χρυσήν, την οποίαν μοι επέδειξεν.
- Εμείς οι Έλληνες στρατηγέ μου δεν φέρομεν ταυτότητας διότι είμεθα τόσον ολίγοι που γνωρίζει ο εις τον άλλον.
Πάντως ο στρατηγός εκ της γενομένης συζητήσεως δεν επίσθη ότι είμαι ταγματάρχης, αλλά έμεινε με την εντύπωσιν ότι φέρω τον βαθμόν του υποστρατήγου και αποκρύπτω να το ομολογήσω.
- Σας παρακαλώ στρατηγέ, λέγει ο στρατηγός, να μου δόσητε τα σχέδια του οχυρού σας και να μου πείτε πού έχετε τας υπολοίπους δυνάμεις σας, ως και εάν έχετε τοποθετήσει νάρκας ξηράς και πού.
- Δεν είμαι στρατηγός, είμαι ταγματάρχης, σχέδια του οχυρού δεν υπάρχουσι, (διότι όλα τ΄ απόρρητα και τα σχεδιαγράμματα του οχυρού, κατεστράφησαν δια πυρός ευθύς ως ήρξατο η επίθεσις των Γερμανών) άλλας δυνάμεις δεν έχω παρά μόνον τους 14 αξιωματικούς και 364 οπλίτας, νάρκας ξηράς δεν υπάρχουσι τοποθετημέναι.-
- Εάν δεν κατωρθούτο η κατάληψις του οχυρού, θα διέτασσα να σας ανατινάξουν στον αέρα.
- Αυτό στρατηγέ, θα ήτο προτιμότερον για τους υπερασπιστάς του μικρού Οχυρού.
Ο στρατηγός ερεθισθείς εκ της όλης συζητήσεως μου είπεν:
- Καλά δεν μου λες σε παρακαλώ, εσείς μια ψείρα η Ελλάς, θέλησε να τα βάλει με την γερμανικήν αυτοκρατορίαν και να αναχαιτίση τον γερμανικόν χείμαρον;
Τότε και εγώ θυμωθείς εκ των, υπό του ούνου στρατηγού, λεχθέντα ηγέρθην της θέσεώς μου και του είπον:
-Στρατηγέ, εάν νομίζετε ότι η Ελλάς είναι ψύρα απατάσθε, μικροί είμεθα αλλ' ένδοξοι. Εάν δε θέλητε να δήτε καλύτερα ποίοι είμεθα εμείς οι Έλληνες δεν έχετε να κάμητε τίποτε άλλο, παρά εσείς με το σώμα σας στρατού και εγώ με τους 14 αξιωματικούς μου και τους 364 οπλίτας, να πολεμήσωμεν, με τα ίδια όμως μέσα και μηχανήματα και τότε θα πεισθήτε στρατηγέ καλύτερα ποίοι είμεθα εμείς οι Έλληνες, αν και τούτο το γνωρίζετε πολύ καλά από τον ελληνοϊταλικόν πόλεμον εις την Αλβανίαν. Απορώ στρατηγέ, πώς η Γερμανία ελησμόνησε την καταστροφήν που έπαθε κατά τον προηγούμενον παγκόσμιον πόλεμον, από την προδοσίαν της Ιταλίας. εν ενθυμείσθε το τηλεγράφημα του Κάιζερ προς τον εστεμμένον απατεώνα, δια του οποίου του έκανε γνωστόν, ότι η Γερμανία δεν θα λησμονήσει ποτέ την άτιμον πράξιν της Ιταλίας. Δυστυχώς ελησμονήθησαν όλα και σήμερα τα γερμανικά στρατεύματα εισβάλουν εις την μικράν αλλ' ένδοξον Ελλάδα, δια να
διευκολύνουν τον Ντούτσε εις τας κατά της Ελλάδος βλέψεις του.
Τότε ο στρατηγός θυμωθείς δια τα λεχθέντα έρριψε προς εμέ ένα βλέμμα αυστηρόν και απεχώρησε μετά των τριών ετέρων στρατηγών, χωρίς καν να με αποχαιρετήσει.

Από της στιγμής αυτής αρχίζουν τα μαρτύρια των Αξιωματικών και οπλιτών του Οχυρού. Ένα τέταρτον της ώρας μετά την αποχώρησιν των στρατηγών και της μεταφοράς μου πλησίον των άλλων αξιωματικών του οχυρού, εντός των στοών, διετάχθη η μεταφορά των οπλιτών του οχυρού, εις τας βορείως και νοτίως του οχυρού καταστροφάς, της αμαξιτής οδού της αγούσης εκ Κομοτινής προς τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα - Βουλγαρίαν, δια την
επισκευήν των άνω καταστροφών.
Η συμπεριφορά των επικεφαλής Γερμανών στρατιωτών προς τους οπλίτας μας, ήτο αισχρά, εχρησιμοποιούντο σαν υποζύγια, δια την παραμικράν βραδύτητα, λόγω του ότι ήτο νήστεις εδέροντο ανηλεώς. Μετά πάροδον ολίγης ώρας παρέλαβον και εμάς τους 12 αξιωματικούς, διότι τους δύο ιατρούς του οχυρού τους άφησαν δια την περίθαλψιν των τραυματιών μας, εντός του αναρρωτηρίου του οχυρού, και μας οδήγησαν οδικώς, πρώτον εις τας νοτίως του οχυρού καταστροφάς. Εκεί μας άφισαν ελάχιστον χρονικόν διάστημα δια να δούμε την χρησιμοποίησιν των οπλιτών μας και τούτο προς τιμωρίαν μας.
Κατόπιν μας οδήγησαν οδοικώς εις τας βορείως του οχυρού καταστροφάς, δια τον αυτόν ως άνω σκοπόν και εκείθεν εις το εξεταστικόν φυλάκιον, ένθα μας άφισαν 15 λεπτά της ώρας να ξεκουρασθώμεν, νηστικούς τελείως από την μεσημβρίαν της προηγουμένης ημέρας.
Καθ' όλην την διάρκειαν της διαδρομής μας από οχυρού μέχρι συνόρων (εξεταστικόν φυλάκιον) και εντός της χαράδρας του Χαν, παρετηρήσαμεν ότι ήτο πάρα πολλοί φονευμένοι άνδρες, και κτήνη, επίσης πολλά αυτοκίνητα κατεστραμμένα εκ των βλημάτων των όλμων του οχυρού.
Επίσης ολόκληρος η μηχανοκίνητος φάλαγξ των γερμανών ήτο επί της αμαξιτής οδού εντός της χαράδρας σε μήκος 5 - 6 περίπου χιλιομέτρων, μη δυναμένη να προχωρήσει λόγω των καταστροφών, ούτε επιστρέψει προς τα οπίσω. Η μηχανοκίνητος αυτή φάλαγξ είχεν εισέλθει εντός της χαράδρας Χαν, από της πρώτης ημέρας της γερμανικής επιθέσεως.


Τσιμεντένια εμπόδια τύπου πυραμίδας
(Φωτογρ. Γ. Καραμπατσόλης)

Δια τους ανωτέρω λόγους εζήτησα, ως ανωτέρω αναφέρω, δια του ασυρμάτου, την αποστολήν, έστω και ενός αεροπλάνου, το οποίο πετών κατά μήκος της χαράδρας Χαν, να ρίπτη βόμβας, δεν θα έμενε, από το μηχανοκίνητον γερμανικόν σώμα, ούτε ρόδα, αλλά δυστυχώς δεν απεστάλει, άγνωστον εις εμέ δια ποίους λόγους.
Μετά παρέλευσιν 15΄ της ώρας, από της αφίξεώς μας εις εξεταστικόν φυλάκιον, μας οδήγησαν οδοιπορικώς εις το βουλγαρικόν έδαφος και μέχρι Μακάζης, ένθα έδρα βουλγαρικού λόχου. Κατά την είσοδόν μας εις το περίβολον των στρατώνων, οι εν αυτώ
ευρισκόμενοι αξιωματικοί και οπλίται του βουλγαρικού λόχου μας απένειμον στρατιωτικόν χαιρετισμόν, ένας δε αξιωματικός μας οδήγησεν εις ένα μικρόν θάλαμον των στρατώνων και διέταξε τους στρατιώτας του να μας ετοιμάσουν φαγητόν, διότι επληροφορήθησαν ότι είμεθα νήστεις επί διήμερον. Μετά παρέλευσιν 30 λεπτών της ώρας ενεφανίσθησαν στρατιώται Βούλγαροι κομίζοντες άρτον λευκόν, αυγά και τυρόν, άτινα ετοποθετήσαν επί μιας τραπέζης και μας παρεκάλεσαν να δεχθώμεν αυτά τα ολίγα, εκ μέρους των συναδέλφων μας Βουλγάρων αξιωματικών. Ευχαρίστησα εγώ, εκ μέρους των αξιωματικών μου, τους Βουλγάρους συναδέλφους μας, δια την συνεδελφικήν των συμπεριφορά προς ημάς.
Οι Γερμανοί ειδόντες τας περιποιήσεις των Βουλγάρων προς ημάς, ήλθεν αμέσως είς συνταγματάρχης του επιτελείου με 4 κατωτέρους αξιωματικούς και διέταξε, πριν ακόμη προλάβομεν να πάρωμεν, έστω και μίαν μπουκιάν, να εγερθώμεν αμέσως και μας οδήγησαν έξω του στρατώνος, εις ένα φορτηγόν αυτοκίνητον και μας ετοποθέτησαν εντός αυτού.
Οι Βούλγαροι, αξιωματικοί και οπλίται, έμεινον κατάπληκτοι, εκ της τοιαύτης διαταγής των Γερμανών. Εντός του αυτοκινήτου εμείναμεν μέχρι βαθείας νυκτός.
Περί το μεσονύκτιον ήρχισεν ραγδαιοτάτη βροχή, τότε διετάχθη η επιστροφή μας εις το οχυρόν δια του αυτοκινήτου τούτου. Καθ΄ οδόν οι συνοδοί μας Γερμανοί διέταξαν την αφαίρεσιν της τέντας του αυτοκινήτου, δια να βρεχώμεθα, διότι η βροχή έπιπτε κρουνιδών και ούτω την 2αν νυκτερινήν ώραν αφίχθημεν εις το οχυρόν, κατάβρεκτοι, νήστεις εις ελεηνήν και τρισαθλίαν κατάστασιν.
Εις τοιαύτην κατάσταση όντες, οδηγήθημεν 12 αξιωματικοί εις εν δωμάτιον του οχυρού διαστάσεων 2x2 χωρίς κλινοσκεπάσματα, κατάβρεκτοι τρέμοντες από κούρασιν και ψύχος.
Μετά πάροδον ολίγων λεπτών παρουσιάσθη ένας ούνος αξιωματικός όστις αποτανθείς προς εμέ δια διερμηνέως μου είπεν τα εξής:
"Εδώ θα μείνετε, αυτοί οι δύο ντενεκέδες είναι ένας για το ψιλό σας και ο άλλος για το χονδρό σας, εάν τολμήσει κανείς από σας να πατήση έστω και το κατώφλι της πόρτας θα τυφεκισθή επί τόπου, εσύ δε, θα είσαι υπεύθυνος για όλα" και ανεχώρησεν.
Ευθύς, ετοποθέτησαν δύο πολυβόλα εις την είσοδον της πόρτας και έτσι ξενυχτήσαμε όρθιοι ο ένας κοντά στον άλλον 12 αξιωματικοί. Την επομένην λίαν πρωί, μας παρέλαβε μία συνοδεία από ούνους και μας κατέβασε κάτω από το οχυρό σε μία μικρή πλατεία του υποτομέως, όπου είχον συγκεντρώσει και τους οπλίτας του οχυρού ευρισκομένους εις ελεηνήν και τρισαθλίαν κατάστασιν, εκ της νηστείας και των κόπων.
Οι χθεσινοί ήρωες του οχυρού, που εδόξασαν τα ελληνικά όπλα και έγραψαν με το αίμα των, εις την ελληνικήν ιστορίαν, σελίδα δόξης, ήσαν τώρα παρατεταγμένοι, άοπλοι και κουρασμένοι σωματικώς και ψυχικώς, εις την μικράν πλατείαν του υποτομέως, εις το κέντρον της οποίας προ δύο ημερών εκυμάτιζεν υπερηφάνως η κυανόλευκος ελληνική σημαία, αναμένοντες την άφιξιν των συμπολεμιστών των αξιωματικών. Καίτοι κουρασμένοι από τους κόπους που τους είχον επιβάλει οι επιδρομείς ούνοι, είχον την κεφαλήν των ψηλά, διότι εγνώριζον πολύ καλά ότι εξετέλεσαν το προς την αγαπημένην μας πατρίδα καθήκον.
Μόλις είδον τον διοικητήν των, επικεφαλής των αξιωματικών του οχυρού πλησιάζοντα προς αυτούς, υπό συνοδείαν των ούνων, εξέσπασαν εις δάκρυα. Διερχόμενος εγώ, έμπροσθέν των, επικεφαλής των αξιωματικών, τους είπα σιγά, "τα δάκρυα δεν αξίζουν εις τους ήρωας, πρέπει να ξέρετε ότι αι ταλαιπωρίαι αυταί που τραβάμε σήμερα και όσας εις το μέλλον θα υποστώμεν, είναι και θα είναι η συνέχεια των προς την αγαπημένην μας πατρίδα, αγώνων μας", προχωρήσας ετοποθετήθημεν εις το δεξιόν της φάλαγγος.
Μετ' ολίγον, η φάλαγξ, υπό συνοδείαν των ούνων, ετέθη εις πορείαν προς Κομοτηνήν. Μετά πορείαν αρκετών ωρών, εφθάσαμεν εις Κομοτηνήν τας απογευματινάς ώρας, μας ετοποθέτησαν δε εις θαλάμους των, έξω της Κομοτηνής, στρατώνων άνευ κλινοσκεπασμάτων και τροφής. Οι κάτοικοι της Κομοτηνής, πληροφορηθέντες ότι οι Γερμανοί έφερον
αιχμαλώτους τους υπερασπιστάς του οχυρού Νυμφαίας, έφερον άρτον και διάφορα είδη τροφίμων δι' όλους τους αξιωματικούς και οπλίτας. Το εσπέρας έφεραν παπλώματα και συνδόνια όχι μόνον δια τους αξιωματικούς, αλλά και δια τους οπλίτας του ηρωικού οχυρού, άτινα παρέδιδον εις τους Γερμανούς φρουρούς, διότι απηγορεύετο αυστηρώς να πλησιάσωσι.
Την επομένην λίαν πρωί, διέταξαν οι Γερμανοί και ετοιμάσθημεν δι' αναχώρησιν προς Ξάνθην. Την ώραν που είμεθα έτοιμοι δι' αναχώρησιν είς συνταγματάρχης Γερμανός, κατά πάσαν πιθανότητα στρατιωτικός διοικητής Κομοτηνής όστις δια διερμηνέως μου είπεν: "Στρατηγέ δύνασθε να έλθητε στο αυτοκίνητόν μου, διότι και εγώ θα μεταβώ εις Ξάνθην δι' υπηρεσίαν". Εγώ του απήντησα:
"Κύριε συνταγματάρχα οι αξιωματικοί και οι οπλίται μου θα επιβιβασθώσιν εις αυτοκίνητα δια Ξάνθην;
- Όχι, μόνον σεις.
- Ευχαριστώ, θα έλθω πεζός, επικεφαλής των αξιωματικών και οπλιτών μου, ακολουθών την τύχη τούτων.
Χωρίς ν' απαντήσει ο ούνος συνταγματάρχης, μου έρριψε ένα βλέμμα από κορυφής μέχρις ονύχων, επίδησεν εντός του πολυτελεστάτου αυτοκινήτου του και ανεχώρησεν, αφού προηγουμένως έδωκε διαταγάς προς τον επικεφαλής της συνοδείας Γερμανόν αξιωματικόν.
Μετά την αναχώρησιν του άνω συνταγματάρχου, ετέθημεν εις πορείαν δια
Ξάνθην. Διερχόμενοι από την πλατείαν της Κομοτηνής, όλοι οι κάτοικοι της πόλεως, οίτινες είχον συγκεντρωθεί εκεί, ήρχισαν χειροκροτούντες και φωνάζοντες "Ζήτω η Ελλάς, Ζήτω οι ήρωες του οχυρού μας. εν το ξέραμε αδέλφια μας ότι σεις πολεμούσατε εκεί επάνω, θα ερχόμεθα και εμείς άνδρες και γυναίκες, γέροντες και παιδιά, με ξύλα και με σκαπάνας, να σας βοηθήσωμεν. Να ζήσετε αδέλφια μας, μην φοβάσθε ο θεός της Ελλάδος μας θα είναι μαζί σας". Αι δε γυναίκες, εκ των εξωστών και παραθύρων, με ξεπλεγμένα μαλλιά έκλαιον τραβώντας ταύτα και έλεγον: "Αχ! αδέλφια μας ήρωες της
αλησμονήτου γλυκιάς μας πατρίδος, πού σας πηγαίνουν οι άτιμοι οι ούνοι;".
Οι Γερμανοί φοβηθέντες, μήπως ο κόσμος μας ελευθερώσει, επύκνωσαν την συνοδείαν και ήρχισαν ωρυόμενοι απόθούντες τον κόσμον και επυροβόλουν εις τον αέρα. Η περιγραφή, της συγκινητικής τούτης στιγμής, είναι αδύνατος. Αξιωματικοί και οπλίται, με δάκρυα συγκινήσεως, εις τους οφθαλμούς εχαιρέτουν το πλήθος βαδίζοντες με βήμα σταθερόν και τας κεφαλάς υψηλά. Είναι αδύνατον λέγω και πάλιν, να περιγράψω τον πατριωτισμόν των κατοίκων της πόλεως ταύτης και την συγκίνησιν των αξιωματικών και οπλιτών του οχυρού μου.
Θεωρώ τον εαυτόν μου τα μέγιστα υπερήφανον διότι ήμουν διοικητής τοιούτων ηρώων οι οποίοι πράγματι επολέμησαν ως πραγματικοί απόγονοι και εφάμιλλοι των ηρώων του 1821. Εις το μικρόν αλλ' ηρωικόν τούτο οχυρόν αντεπροσωπεύετο ολόκληρος η Ελλάς. Οι υπερασπισταί τούτου κατήγοντο, εκ της Στερεάς Ελλάδος, Πελοποννήσου, Θεσσαλίας, Ανατολικής και υτικής Μακεδονίας, Θράκης, Ηπείρου, Κρήτης και όλων των Νήσων, τους οποίους κατόρθωσα να συνδέσω ψυχικώς και να συνδεθώ μετ' αυτών ψυχικώς. Διελθόντες την πλατείαν της Κομοτηνής, συνοδευόμενοι από τας ευχάς των
κατοίκων, "να πάμε στο καλό και ο θεός μαζί μας", εισήλθομεν εις την οδόν προς Ξάνθην, η απόστασις από Κομοτηνής μέχρι Ξάνθης είναι περίπου 80 χιλιόμετρα.
Την απόστασιν ταύτην διενήσαμεν με σύντομον πορείαν, διότι οι ούνοι συνοδοί μας μάς εβίαζαν λέγοντες, "βαδίσατε γρήγορα, να φθάσωμεν ημέραν εις Ξάνθην, δεν εγκυόμεθα για την ζωήν σας διότι μπήκαν Βούλγαροι και πιθανόν καθ' οδόν την νύκταν να επιτεθούν και σας φονεύσωσι όλους". Οι οπλίται καθ' οδόν έπιπτον λιπόθυμοι εκ της πείνης, καύσωνος και υπερκοπώσεως, όλων μας τα πόδια είχαν πληγιάσει και έτρεχον αίμα. Τους λιποθυμούντας οπλίτας τους ετοποθέτουν εις διερχόμενα, προς Ξάνθην, κενά αυτοκίνητα, άλλοι δε συνερχόμενοι ηρνούντο να επιβιβασθούν εις αυτοκίνητα, αλλ' ηκολούθουν την τύχην των άλλων συναδέλφων των. Οι συνοδοί μας ούνοι αντικαθίσταντο κάθε μία ώρα από ετέρους κατερχομένους εκ των διερχομένων αυτοκινήτων.
Τέλος, την νύκταν εφθάσαμεν εις Ξάνθην, εις ελεηνήν και τρισαθλίαν κατάστασιν, μας οδήγησαν τους μεν αξιωματικούς εις μίαν αίθουσαν παλαιού τινός γυμνασίου της Ξάνθης, τους δε οπλίτας εις στρατόπεδον συγκεντρώσεως.
Από της ημέρας της καταλήψεως του οχυρού μέχρι της ημέρας της εις Ξάνθην αφίξεώς μας, ουδέν είδος τροφής ή άρτου προσέφερον εις ημάς οι ούνοι. Εις Ξάνθην υπεχρέωσαν τον Δήμον να δίδει εις ημάς 1/4 άρτου και μία κουταλιά μαγειρευμένα άνευ ελαίου όσπρια, αυτή ήτο η καθημερινή τροφή αξιωματικών και οπλιτών μας. Την ημέραν του Πάσχα προσεφέρθη εις τους αξιωματικούς 1/2 κεφαλής αρνιού δι' έκαστον, εκ μέρους του ήμου.
Κατά την διάρκειαν της αιχμαλωσίας μας η συμπεριφορά των ούνων ήτο γενικώς κακή. Την 4ην Μαϊου ήλθεν εις το στρατόπεδον ο Γερμανός στρατοπεδάρχης, ένας άνθρωπος των κατέργων, και μας ειδοποίησεν ότι το γερμανικόν κράτος μας αφήνει ελευθέρους, εχορήγησεν δε εις ημάς και τα σχετικά φύλλα ελευθερίας μας.
Εμείς μετέβημεν εις το στρατόπεδον των οπλιτών και αφού τους τακτοποιήσαμεν κατά περιφερείας (τόπους καταγωγής) τους απεστείλαμεν εις τας εστίας των, με επί κεφαλής αξιωματικούς, οδοιπορικώς μέχρι Θεσσαλονίκης, διότι δεν υπήρχον χρήματα διά την ενοικίασιν αυτοκινήτου, με την εντολήν να μην αποχωρίζονται καθ' οδόν, διά τον λόγον μήπως διάφορα κακοποιά στοιχεία ή Βούλγαροι βλέποντες μεμονομένους στρατιώτας
επετίθεντο κατ' αυτών και τους εφόνευον.
Μετά τον αποχωρισμόν μας εκ των οπλιτών και των αναχωρησάντων μετά των οπλιτών αξιωματικών, επιβιβάσθημεν και εμείς οι υπόλοιποι αξιωματικοί, εις επιβατικόν αυτοκίνητον, επί καταβολή του αντιτίμου διά Θεσσαλονίκην. Εκεί, περιμέναμε την άφιξιν των οδοιπορικώς ερχομένων οπλιτών και αξιωματικών, μόλις αφίχθησαν εμερίμνησα δια την εξεύρεσιν μέσων μεταφοράς τούτων διά παλαιάν Ελλάδα. Τελευταίος ανεχώρησα εγώ μετά του υπασπιστού μου λοχαγού Κονδύλη Νικ. και μερικών άλλων αξιωματικών μου. Η διαγωγή των αξιωματικών και οπλιτών του οχυρού κατά το διάστημα της αιχμαλωσίας μας υπήρξεν αρίστη, από πάσης απόψεως και είναι άξιοι παντός επαίνου.

ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ
Κατά την διεξαχθείσα μάχην του οχυρού Νυμφαίας αι απώλειαι εις άνδρας και
υλικόν έχουσιν ως ακολούθως:
Άνδρες
α) Νεκροί ..... 7
β) Τραυματίαι .... 20
γ) Αεριόπληκτοι ...3
δ) Ονομαστική κατάστασις τούτων επισυνάπτεται.
Yλικόν
Κατεστράφησαν:
1) 18 πολυβόλα
2) Είς όλμος Πραντ των 81 χιλιοστών.
3) Τρεις ολμίσκοι Στόκες.
4) Το περισσότερο οπτικών μηχανημάτων.
Περαίνων την εξιστόρησιν της διεξαχθείσης μάχης του οχυρού Νυμφαίας θεωρώ ύψιστον καθήκον να εξάρω την γενναιότητα φιλοπατρίαν και αυτοθυσίαν τόσον των αξιωματικών όσον και των οπλιτών του οχυρού οίτινες ζώντες επί μακρόν χρονικόν διάστημα πλέον των 17 μηνών υπό συνθήκας λίαν δυσμενείς (εντός των υγρών στοών λόγω ελλείψεως οικημάτων επί της επιφανείας) επολέμησαν ως πραγματικοί απόγονοι και εφάμιλλοι των ηρώων του 21 δεχθείς από τας γερμανικάς αρχάς τα συγχαρητήρια δι' αυτούς.

Εν Αθήναις τη 15η Αυγούστου 1947
-Ο-
ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ ΤΟΥ ΟΧΥΡΟΥ
Αναγνωστός Αλέξανδρος
Αντισυνταγματάρχης Πεζικού


Αεροφωτογραφία της περιοχής του οχυρού Νυμφαίας σήμερα