Η συγκρότηση Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας και το παράδειγμα της Τουρκίας

“There is no longer such thing as strategy, only crisis management”

Robert McNamara, υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ κατά τη κρίση των πυραύλων στη Κούβα (1962)

Τη συγκρότηση Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας (ΣΕΑ) στα πρότυπα ανάλογων θεσμικών οργάνων ξένων κρατών προανήγγειλε ο υπουργός Εθνικής Άμυνας Πάνος Παναγιωτόπουλος κατά τη συζήτηση των προγραμματικών δηλώσεων στη Βουλή. Όπως αναφέρθηκε σχετικά από τον υπουργό, το ΣΕΑ θα είναι το κατεξοχήν όργανο διαχείρισης κρίσεων και θα έχει ρόλο στην πρόληψη, την αποτροπή και την αντιμετώπιση κρίσεων στον τομέα της Eθνικής Aσφάλειας. Από τις δηλώσεις ωστόσο παραμένει ασαφές εαν το υπό συγκρότηση θεσμικό όργανο θα αντικαταστήσει ως κέντρο λήψης αποφάσεων το γνωστό ΚΥΣΕΑ, για το οποίο έχει αποδειχθεί πως εύκολα παρακάμπτεται ή επικυρώνει εκ των υστέρων τις αποφάσεις που λαμβάνει ο εκάστοτε Πρωθυπουργός, βασιζόμενος σε στενούς συνεργάτες και πρόσωπα εμπιστοσύνης ή ad hoc ομάδες διαχείρισης κρίσης όταν ο παράγοντας χρόνος είναι αμείλικτος. Η εμπειρία του παρελθόντος ωστόσο έχει δείξει ότι η διαχείριση των κρίσεων απαιτεί απόλυτα εξειδικευμένο προσωπικό που θα συμβάλλει στην ορθή λήψη αποφάσεων για διαφορετικής φύσης έκτακτες καταστάσεις ή κρίσεις, όπως η κρίση των Ιμίων το 1996, η υπόθεση Ocalan το 1999, η πιθανή κατάσταση Renegade στην μοιραία πτήση HCY522 της κυπριακής Helios το 2005, οι καταστροφικές πυρκαγιές του 2007 και η λεηλασία του κέντρου των Αθηνών από ομάδες αναρχικών και λαθρομεταναστών το Δεκέμβριο του 2008.

Στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας θα πρέπει να μετέχουν ο Πρωθυπουργός ως πρόεδρος και oι Υπουργοί Εξωτερικών, Εθνικής Άμυνας και Δημόσιας Τάξης ως τακτικά μέλη. Σε αυτούς θα προστίθενται ο Αρχηγός του ΓΕΕΘΑ, ο Αρχηγός της ΕΛ.ΑΣ, ο διοικητής της ΕΥΠ, ο Αρχηγός του Π.Σ., ο Αρχηγός του Λ.Σ. και υψηλόβαθμα υπηρεσιακά στελέχη Υπουργείων ανάλογα με τη φύση της κρίσης. Σύμφωνα με μελέτη 278 κρίσεων, στο 51% των περιπτώσεων η ομάδα που έπαιρνε αποφάσεις απαρτιζόταν από τέσσερα ή λιγότερα άτομα ενώ μόνο στο 22% ξεπερνούσε τα 10 άτομα (Ηλίας Κουσκουβέλης, Λήψη Αποφάσεων Κρίση Διαπραγμάτευση, Παπαζήσης, Αθήνα 1997).

Για την υποστήριξη της λειτουργίας του ΣΕΑ κρίνεται απαραίτητη η συγκρότηση ολιγομελούς Γραμματείας που θα αποτελείται από αποσπασμένα σε αυτό ανώτερα υπηρεσιακά στελέχη των παραπάνω Υπουργείων. Φυσικά η τελική μορφή του ΣΕΑ εξαρτάται άμεσα από το εύρος των αρμοδιοτήτων που θα αποκτήσει.


Άλλη μία παγκόσμια πρωτοτυπία: Στο ΚΥΣΕΑ συμμετέχει ως τακτικό μέλος ο Υπουργός Περιβάλλοντος όταν ο Α/ΓΕΕΘΑ παραμένει χωρίς δικαίωμα ψήφου ενώ αγνοείται εντελώς η ΕΥΠ.


Το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας της Τουρκίας

Το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας (Milli Güvenlik Kurulu: ΜGM) είναι ένας από τους παλαιότερους θεσμούς στο τουρκικό κράτος. Η όλη εξέλιξή του μέσα στο τουρκικό κράτος, που είναι συμφυής με το ρόλο του Στρατού, και η πλήρης ταύτισή του με τις αρχές του Κεμαλισμού, του προσέδωσε ένα ρόλο κομβικής σημασίας που εντοπίζεται ουσιαστικά σε δύο άξονες:

-αναφορικά με τη γενική εποπτεία της πολιτικής κατάστασης και των διαφόρων πολιτικών και κοινωνικών εξελίξεων, που έχουν μείζονα σημασία για την Τουρκία και

-στον καταμερισμό αρμοδιοτήτων, λειτουργιών και εξουσιών μεταξύ πολιτικής ηγεσίας και στρατού, καθώς επίσης και στον έλεγχο της εφαρμογής των αποφάσεων που θα πρέπει να υλοποιήσει η κυβέρνηση.

Με αυτό τον τρόπο, το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας έχει λάβει το χαρακτήρα του πιο ισχυρού θεσμού μέσα στο κράτος. Ως θεσμός ενεφανίσθη τον Απρίλιο του 1933 κατόπιν Προεδρικού Διατάγματος που εξέδωσε ο Κεμάλ Ατατούρκ, με την ονομασία Ανώτατο Συμβούλιο και Γενική Γραμματεία Άμυνας. Το 1949 μετονομάσθηκε σε Ανώτατο Συμβούλιο Εθνικής Άμυνας και Γενική Γραμματεία του Ανωτάτου Συμβουλίου Εθνικής Άμυνας. Μετά το πρώτο πραξικόπημα και πιο συγκεκριμένα με το άρθρο 111 του νέου συντάγματος του 1961, αλλάζει όνομα σε Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας όπως παραμένει μέχρι σήμερα. Το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας λαμβάνει την τελική του μορφή με το άρθρο 118 του συντάγματος του 1982 που ακολούθησε το τρίτο πραξικόπημα του 1980. Απ’ ό,τι φαίνεται, οι άμεσες μεταπραξικοπηματικές συνθήκες ήταν ιδιαίτερα ευνοϊκές για αλλαγές αναφορικά με το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας.

Σύμφωνα με το εν λόγω άρθρο: «Το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας παρουσιάζει τις απόψεις του στο υπουργικό συμβούλιο για θέματα που αφορούν τη λήψη αποφάσεων και τον αναγκαίο συντονισμό για τον προσδιορισμό, την αξιολόγηση και τις εφαρμογές του δόγματος της εθνικής ασφάλειας της χώρας. Οι προτάσεις του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας που έχουν να κάνουν με μέτρα που κρίνονται απαραίτητα να ληφθούν και είναι άμεσα συνδεδεμένα με την εθνική ανεξαρτησία, την εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας και την εσωτερική σταθερότητα, θα πρέπει να τυγχάνουν προτεραιότητας ως προς την εφαρμογή τους».

Συνεδρίαση του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας της Τουρκίας.

Επίσης, σύμφωνα με τους εσωτερικούς κανονισμούς, το Συμβούλιο θα πρέπει να διέπεται από άκρα μυστικότητα. Οι οικονομικοί του πόροι προέρχονται από μυστικά κονδύλια, τα ονόματα όσων εργάζονται στη Γραμματεία του Συμβουλίου είναι απόρρητα, καθώς επίσης και οποιαδήποτε δημοσίευση των πρακτικών των συνεδριάσεων του Συμβουλίου είναι αυστηρώς απαγορευμένη. Επίσης, το Συμβούλιο συνέρχεται υπό την προεδρία του Προέδρου της Δημοκρατίας και σε αυτό συμμετέχουν ο Πρωθυπουργός, ο Αρχηγός των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων, οι Αρχηγοί των Κλάδων, ο Αρχηγός της Αστυνομίας, καθώς επίσης οι υπουργοί Εξωτερικών, Εσωτερικών και Άμυνας.

Η γραμματεία του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας είναι επίσης υπεύθυνη για τη σύνταξη και αναθεώρηση του Πρωτοκόλλου Πολιτικής Εθνικής Ασφάλειας (Milli Güvenlik Siyaset Belgesi) της Τουρκικής Δημοκρατίας, γνωστό στη γειτονική χώρα ως «Ερυθρά Βίβλος» (Kirmizi Kitap), το οποίο εγκρίνεται και υπογράφεται από τα μέλη του ΣΕΑ και από το υπουργικό συμβούλιο. Στη συνέχεια, υπογράφεται ανάλογα από εκείνα τα όργανα του κράτους και της κυβέρνησης που έχουν αρμοδιότητα υπογραφής διεθνών και διμερών συμβάσεων και συμφωνιών, νόμων, διαταγμάτων και λοιπών διοικητικών αποφάσεων. Η Ερυθρά Βίβλος είναι επίσημο έγγραφο του τουρκικού κράτους, που καθορίζει ρητά τις βασικές γραμμές της Πολιτικής Εθνικής Ασφάλειας της Τουρκίας και υποχρεώνει την εκάστοτε κυβέρνηση να ακολουθεί πολιτικές που στηρίζονται απαρέγκλιτα στις γραμμές του Πρωτοκόλλου.

Το Πρωτόκολλο του 1960 παρέμενε αναλλοίωτο επί μια 20ετία, μέχρι που η αλλαγή των γεωπολιτικών, των εσωτερικών πολιτικών συνθηκών και η επιβολή της χούντας του Εβρέν οδήγησε στην πρώτη του αλλαγή. Η κατάρρευση του Ανατολικού μπλοκ και οι γεωπολιτικές αλλαγές που δρομολογήθηκαν οδήγησαν στη σύνταξη του τρίτου Πρωτοκόλλου (1992), ενώ οι ταραγμένες συνθήκες που επικρατούσαν στο Αιγαίο οδήγησαν στη σύνταξη του τέταρτου Πρωτοκόλλου, το Νοέμβριο του 1997. Το 2005 εγκρίθηκε από το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας το πέμπτο (;) Πρωτόκολλο, το οποίο επικυρώθηκε με απόλυτη μυστικότητα από το υπουργικό συμβούλιο και τέθηκε σε ισχύ στις αρχές του 2006.

strategyreports